Το έργο του Σάνιν για τον κοινοτισµό, τον συνεργατισµό, τα κοινά, την κριτική του εξελικτικισµού, τα ζητήµατα της αποαποικιοποίησης, του εκσυγχρονισµού, της ανάπτυξης/αποανάπτυξης, της άτυπης οικονοµίας και άλλα, αποτελεί σηµείο αναφοράς το οποίο δεν µπορούν να αγνοήσουν οι µαρξικές ή ελευθεριακές προσεγγίσεις.
Το έργο του Μαρξ στην ύστερη περίοδό του προσπαθεί να κατανοήσει το παγκόσµιο σύστηµα που γεννιέται από την επέκταση της καπιταλιστικής κυριαρχίας σε όλον τον πλανήτη· ένα σύστηµα στο οποίο συνυπάρχουν –σε αντίφαση και/ή συµπληρωµατικά– στοιχεία κοινωνικών σχηµατισµών που προήλθαν από διαφορετικές ιστορικές διαδροµές, µια µεγάλη ποικιλία τρόπων παραγωγής. Με δυο λόγια, το ενδιαφέρον του ύστερου Μαρξ στρέφεται προς τις «περιφέρειες του καπιταλισµού».
Ο Σάνιν, µε το κείµενό του για τις έκκεντρες οικονοµίες, κάνει ένα επιπλέον βήµα: Με αφετηρία τη θεωρία του Τσαγιάνοφ για τις κοινωνίες των χωρικών, επιχειρεί να µελετήσει φαινόµενα όπως η άτυπη οικονοµία, η αυτοαπασχόληση και άλλα, µέσα στις ίδιες τις καπιταλιστικές µητροπόλεις.
Ο Σάνιν αµφισβητεί ριζικά τη θεωρία της προόδου, ορίζοντας πλέον µε µεγαλύτερη σαφήνεια το αντικείµενο της αµφισβήτησής του: Πρόοδος τιτλοφορείται µια πολλαπλή άνοδος κατά την οποία το αναπόφευκτο, το ορθολογικό και το καλό ταυτίζονται και όλες οι κοινωνίες κινούνται από την ετερογένεια των ανεπαρκειών και των ανορθολογισµών προς το αληθινό, το λογικό και το οµοιόµορφο.
Ο σοσιαλισµός, σύµφωνα µε τον Σάνιν, µετέφερε ένα µήνυµα κοινοτισµού, το οποίο όµως εκφυλίστηκε σε κρατικό κολεκτιβισµό. Ο σοσιαλισµός κατέρρευσε, γιατί αφυδατώθηκε σε οικονοµία και επιστήµη· γιατί έχασε το ηθικό και ανθρωπιστικό του περιεχόµενο και το αντικατάστησε µε µια ιδεολογία της ανάπτυξης, µε την αύξηση οικονοµικών και άλλων δεικτών.
Δυστυχώς, όχι µόνο το έργο του Σάνιν αλλά, και η συζήτηση για τον ύστερο Μαρξ παρέµεινε άγνωστη για δεκαετίες ολόκληρες στο µορφωµένο κοινό της ελληνικής Aριστεράς. Τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1980 και ύστερα, ο κοινοτισµός, ο συνεργατισµός, η αυτοδιαχείριση, αλλά επίσης και η άτυπη οικονοµία, η αυτοαπασχόληση, οι χωρικοί και ο κόσµος τους, επί της ουσίας, ήταν εκτός των ενδιαφερόντων της.
Διαβάστε εδώ τα περιεχόμενα και εδώ ένα ενδεικτικό κεφάλαιο.
Παρουσίαση από τον Γιώργο Λιερό, στις νησίδες της Εφημερίδας των Συντακτών
(...) Ο Σάνιν πήρε προσωπικά μέρος σε πολλά από τα μεγάλα γεγονότα του 20ού αιώνα για τα οποία και μας έδωσε πολύτιμες μαρτυρίες: εκτοπίστηκε στη Σιβηρία, πολέμησε μέσα από τις γραμμές του ισραηλινού στρατού το 1948 και το 1956, πήρε μέρος στα κινήματα του 1968, αποκήρυξε το Ισραήλ το 1973, έζησε από κοντά την περεστρόικα και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Αφετηρία για το έργο του Σάνιν, το οποίο ξεκινάει τη δεκαετία του 1960, είναι η (νεο)μαρξιστική κριτική εναντίον των «θεωριών του εκσυγχρονισμού». Εκείνη την εποχή στον παγκόσμιο Νότο, οι αγώνες εναντίον της αποικιοκρατίας βρίσκονταν σε πλήρη εξέλιξη, ενώ οι χώρες που είχαν καταφέρει να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους προσπαθούσαν να ξεπεράσουν τις βαριές συνέπειες της αποικιοκρατικής δουλείας και να σπάσουν τα δεσμά της υπανάπτυξης. Καθώς μαινόταν ο Ψυχρός Πόλεμος, οι «θεωρίες του εκσυγχρονισμού» σκιαγραφούσαν μια αναπτυξιακή λύση, καλή για να κρατήσει τις αναπτυσσόμενες χώρες εξαρτημένες στην τροχιά της Δύσης. Οι εν λόγω θεωρίες έβλεπαν την «αναπτυξιακή απογείωση» απολίτικα, μόνο με τεχνικούς και «πολιτιστικούς» όρους, ως επικράτηση της νεωτερικότητας (καπιταλιστικός εκσυγχρονισμός, αγορά, φιλελεύθεροι θεσμοί) επί της παράδοσης (οι χωρικοί και ο κόσμος τους, οι κοινότητες, τα συστήματα τιμής και ντροπής, τα εκτεταμένα δίκτυα της συγγένειας, οι σχέσεις πατρωνίας κ.λπ.). (...)
Διαβάστε περισσότερα από το δημοσίευμα εδώ
Γ. Λιερός / Η Εφημερίδα των Συντακτών (05/07/25)
Ο επιμελητής του βιβλίου, Γιώργος Περτσάς, γράφει στο kommon.gr:
Για τον σοσιαλισμό και τον κοινοτισμό του Τέοντορ Σάνιν
Ο τόμος με τα επιλεγμένα κείμενα του Τέοντορ Σάνιν «Για τον ύστερο Μαρξ, τον κοινοτισμό και τις έκκεντρες οικονομίες» προέκυψε από την ενασχόληση μας με το έργο του Σάνιν και την γνωριμία μας μαζί του στο πλαίσιο του συνεδρίου Ρώσικη Επανάσταση. Κριτικές Προσεγγίσεις σε μια Διαρκή Πρόκληση που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα (12-14.4.2019) και στο οποίο υπήρξε προσκεκλημένος ομιλητής.
Αν και διεθνώς γνωστός και καταξιωμένος στο πεδίο της ιστορικής κοινωνιολογίας, με το έργο του να εστιάζει στη μελέτη της ρωσικής αγροτικής κοινότητας, ο Σάνιν πρακτικά παρέμενε ένας άγνωστος στην ελληνική πραγματικότητα.
Σκοπός της παρούσας έκδοσης είναι η γνωριμία του έργου του στο ελληνικό κοινό και η ανάδειξη της σημασίας των μελετών του για τον ύστερο Μαρξ, τις ρώσικες κοινότητες των χωρικών των αρχών του 20ου αιώνα και τις ιδιαιτερότητεςτων άτυπων μορφών οικονομίας για μια σειρά από σύγχρονα κοινωνικάζητήματακαι πολιτικά διακυβεύματα. (...)
Διαβάστε περισσότερα εδώ
Γ. Περτσάς / kommon.gr (22/07/2025)
Παρακολουθήστε την εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου στο Gustav Athens (20/10/2025).
Για το βιβλίο μίλησαν οι: Δημήτρης Παναγιωτόπουλος (ιστορικός, διευθυντής του Κέντρου Τεκμηρίωσης της Ιστορίας της Ελληνικής Γεωργίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών), Γιώργος Περτσάς (διδάκτορας Πανεπιστημίου Αθηνών), Σωκράτης Πετμεζάς (ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης) και Φώτης Τερζάκης (συγγραφέας δοκιμιογράφος).
Προσθήκη στο καλάθι
