Το βιβλίο µελετά την εξέλιξη του καθεστώτος της Σοβιετικής Ένωσης από την αρρώστια και τον θάνατο του Λένιν (τέλη 1922-Ιανουάριος 1924) µέχρι και το τέλος του Μεγάλου Τρόµου (1936-1938).
Στο επίκεντρό του βρίσκεται η µελέτη του σταλινισµού ως ενός πολύµορφου φαινοµένου, παραγόµενου συνολικά από την πάλη των τάξεων στον σοβιετικό κοινωνικό σχηµατισµό. Συνεπώς, η έµφαση στην «προσωπολατρία γύρω από τον Στάλιν», στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, απορρίπτεται ως µια αβαθής και αποπροσανατολιστική προσέγγιση. Οµοίως, απορρίπτεται και η προσέγγιση, σύµφωνα µε την οποία, η δεκαετία του 1930 αποτέλεσε την επιτυχή επίτευξη της σοσιαλιστικής οικοδόµησης στην ΕΣΣΔ, έστω και κάτω από δύσκολες αντικειµενικές συνθήκες.
Η µελέτη δεν στηρίζεται µόνο στα κλασικά ιστορικά βιβλία των δεκαετιών 1920 έως και 1980, ορισµένα από τα οποία υπάρχουν από παλιά ή πιο πρόσφατα και σε ελληνική µετάφραση. Επεκτείνεται σε ένα µεγάλο µέρος της τεράστιας συζήτησης για την ΕΣΣΔ, στον αγγλοσαξονικό κυρίως χώρο, κατά τα τελευταία σαράντα χρόνια ή και στον ίδιο ακόµη τον ρωσικό και µετασοβιετικό χώρο, δεδοµένου ότι πολλά έργα του έχουν ήδη µεταφρασθεί στα αγγλικά. Αυτή η συζήτηση είναι σε µεγάλο βαθµό άγνωστη στο ελληνικό κοινό.
Παρουσίαση από τον Ρούντι Ρινάλντι στον Δρόμο της Αριστεράς
Ένα βιβλίο που συγκεντρώνει πλήθος από στοιχεία για την περίοδο που εξετάζει -και αυτό είναι μια αρετή του βιβλίου- την ίδια στιγμή που ο συγγραφέας χειρίζεται με αξιοπρόσεκτη σοβαρότητα και τιμιότητα το υλικό και τις πηγές που επικαλείται. Παράλληλα εξετάζει με προσοχή τις εξελίξεις και τις αντιπαραθέσεις μέσα σε αυτό που θα μπορούσε να αποκαλεστεί «μπολσεβίκικο ιδεολογικό σχηματισμό» και τις κρατικίστικες και παραγωγικίστικες συνεπαγωγές και εξελίξεις του, μέσα σε μια πρωτόγνωρη εμπειρία μετάβασης από την καπιταλιστική κοινωνία σε κάτι άλλο.
(...) Ο Δημήτρης Μπελαντής έδωσε ένα αξιόλογο βιβλίο για το οποίο εργάστηκε με σοβαρότητα και πολύ χρόνο. Τόσο στα δύο πρώτα κεφάλαια, όπου καταθέτει έναν άκρως ενδιαφέροντα στοχασμό για αυτό που ξέραμε / νομίζαμε / θέλαμε ως σοσιαλισμό, όσο και στα επόμενα κεφάλαια, όπου παραθέτει πλήθος από στοιχεία αλλά και σχολιάζει επιμελώς. Ανεξάρτητα από τις εκτιμήσεις που μπορεί να έχει κανείς για αυτά τα ζητήματα, το βιβλίο του Δ. Μπελαντή είναι μια σημαντική συμβολή στη σύγχρονη ελληνική βιβλιογραφία για ένα σημαντικό ζήτημα. Θα προσθέταμε ακόμα πως η δεκαετία του ’30, που πολλοί αποκαλούν «σκοτεινή δεκαετία», έχει λίγο μελετηθεί στη χώρα μας, ενώ προσφέρει τεράστιο ενδιαφέρον από πολλές πλευρές - τόσο για την ίδια την πορεία του καπιταλισμού (μετά την κρίση του 1929), τις «απαντήσεις» του φασισμού-ναζισμού στην Ευρώπη και του «νιου ντηλ» στις ΗΠΑ, τις έντονες προετοιμασίες για τον Β Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όσο και βεβαίως για τις «απαντήσεις» απέναντι στις προκλήσεις που δημιούργησε η Σοβιετική επανάσταση και το ιστορικό κομμουνιστικό κίνημα σε όλο τον κόσμο.
Η «αποκωδικοποίηση» της σχέσης κεφάλαιο, σε όλη της την πολυπλοκότητα και την εξέλιξή της μέχρι σήμερα, στα «μαθήματα» που η ίδια ενσωμάτωσε από την πορεία της ταξικής πάλης, τους γιγάντιους μηχανισμούς που δημιούργησε, και την παγκόσμια πολυοργανική κρίση που τη διαπερνά (και την τάση προς τον πόλεμο που καλλιεργεί) δεν μπορούν να γίνουν εν κενώ ιστορίας και διδαγμάτων από την ιστορία. Δύο είναι οι αναγκαίες «καταδύσεις»: Μία στη σύγχρονη ιστορία, και ιδιαίτερα αυτήν του 2οού αιώνα, και μία στην αναδυομένη πραγματικότητα και την πολυπλοκότητά της. Μάλιστα η «κατάδυση» στην ιστορία οφείλει να φωτίζει την κατανόηση της σημερινής πραγματικότητας και να βοηθά τη διάνοιξη δρόμων. Πολλά από όσα θέτει ο Δημήτρης Μπελαντής αξίζουν της προσοχής, και ειδικά της συζήτησης και του διαλόγου.
Ο συγγραφέας προσπαθεί να διερευνήσει τις αιτίες για τον εκφυλισμό της επανάστασης και στέκεται ιδιαίτερα στο ζήτημα της καταστολής και των διώξεων επί Στάλιν. Αναδεικνύει μια ευρεία ξενόγλωσση βιβλιογραφία εν πολλοίς άγνωστη στο ελληνικό κοινό. Διαχωρίζεται από μια απλοϊκή προσέγγιση περί «προσωπολατρίας» όπως την άποψη για τη δεκαετία του 1930 ως επιτυχή επίτευξη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ, προσπαθώντας να θέσει ευρύτερα ζητήματα που αφορούν την πορεία και την προοπτική του κομμουνιστικού κινήματος στο σήμερα, από μια σκοπιά επιμονής στον επαναστατικό δρόμο. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο κομμουνισμός του 20ου αιώνα πέτυχε πολλά, βελτιώνοντας την ζωή και των ανθρώπων και μεταδίδοντας μεγάλο ηθικό κύρος, αλλά όσο μακρύτερα από την πραγμάτωση της επανάστασης τόσο μεγαλύτερη ήταν η αποσύνθεση και η ήττα του.
Πριν 27/07/2025
Παρουσίαση από τη Λεύκη Σαραντινού, tetragwno.gr Στα σκοτεινά χρόνια του κομμουνισμού
Ένα βιβλίο το οποίο μελετά το καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης από το 1922 μέχρι και το 1938 συγγράφει ο νομικός από την Αθήνα Δημήτρης Μπελαντής. Ο πρώτος αυτός τόμος είναι αφιερωμένος στη μελέτη και παρουσίαση όλων των πτυχών και των τρόπων λειτουργίας του σοβιετικού καθεστώτος από την εποχή της κυριαρχίας του Λένιν- και πιο συγκεκριμένα από το έτος του θανάτου του, το 1924- μέχρι και το τέλος του Μεγάλου Τρόμου και το ξέσπασμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, το 1939, όταν στο τιμόνι της Σοβιετικής Ένωσης βρισκόταν ο δικτάτορας Ιωσήφ Στάλιν.
Το βιβλίο τιτλοφορείται “Η Σοβιετική εμπειρία (1924-1939), Από τον θάνατο του Λένιν έως το τέλος του Μεγάλου Τρόμου” και αριθμεί τις 579 σελίδες, συν την παράθεση της βιβλιογραφίας στο τέλος του. Σκοπός του συγγραφέα είναι η ενδελεχής μελέτη του σταλινισμού ως φαινομένου με πάμπολλες όψεις, το οποίο και υπήρξε αποτέλεσμα της πάλης των τάξεων μετά από την έναρξη του κοινωνικού μετασχηματισμού, η οποία τέθηκε σε λειτουργία μετά από την επανάσταση του 1917.
Οι πηγές για τη συγγραφή αυτής της μελέτης στηρίζεται στα κλασικά ιστορικά βιβλία των δεκαετιών 1920 έως και 1980, αλλά και σε μελέτες για το φαινόμενο από τον αγγλοσαξονικό, τον ρωσικό και τον μετασοβιετικό χώρο.
Η εισαγωγή του έργου ασχολείται με την ταξική πάλη μετά την επανάσταση και θέτει τις τρεις λανθασμένες οπτικές που πρέπει να τις γνωρίζουμε προτού διαβάσουμε το παρόν πόνημα. Αυτές είναι η οπτική του σταλινικού ή ορθόδοξου κομμουνισμού, η οπτική της σοσοαλδημοκρατίας και το δημοκρατικού καπιταλισμού και εκείνη του ιδεώδους και του καθαρού κομμουνισμού. Στο δεύτερο κεφάλαιο ο συγγραφέας αναλύει τους λόγους για τους οποίους η κομμουνιστική επανάσταση πέτυχε στη Ρωσία και όχι στη Γερμανία.
«Η παγίωση του σοβιετικού καθεστώτος, μετά τη νίκη στον Εμφύλιο έναντι των λευκών και του ιμπεριαλισμού, συνιστά κατ’ αρχάς μεγάλη νίκη του ρωσικού αλλά και του διεθνούς επαναστατικού ρεύματος. Αν η Ρωσική επανάσταση είχε ηττηθεί στρατιωτικά ή πολιτικά το 1917, είναι εξαιρετικά πιθανό το ιστορικό Κομμουνιστικό Κίνημα του 20ου αιώνα να μην είχε καν υπάρξει ή να είχε υπάρξει με πολύ πιο υποβαθμισμένο τρόπο».
Η παραπάνω θέση δεν είναι παρά μία μεγάλη αλήθεια. Πουθενά αλλού δεν θα είχε υπάρξει υπαρκτός σοσιαλισμός αν δεν είχε πετύχει η επανάσταση του 1917. Η αλήθεια είναι, βέβαια, πως το συγκεκριμένο καθεστώς υπήρξε ήδη από την εποχή του Λένιν συγκεντρωτικό, αντιδημοκρατικό και μονοκομματικό, ενώ από την αρχή επίσης οι υπόλοιπες αριστερές ομάδες είχαν τεθεί εκτός κυβέρνησης, ομάδες όπως οι τροτσκιστές, οι σοσιαλδημοκράτες, οι αναρχικοί, οι μενσεβίκοι κ.α.
Ακολούθως, ο συγγραφέας μελετά όλες τις όψεις και τις πλευρές της αγροτικής οικονομίας στην ΕΣΣΔ μετά από το 1924 και τον θάνατο του Λένιν. Εμμένει στη συνέχει αρκετά στην κολεκτιβοποίηση και την αρχή της εντατικής εκβιομηχάνισης με το πρώτο πενταετές πλάνο του Στάλιν μεταξύ των ετών 1928-1932 και στη συνακόλουθη επισιτιστική κρίση που προέκυψε στην ΕΣΣΔ ως αποτέλεσμα της εφαρμογής των παραπάνω πολιτικών, της βίαιης εκδίωξης των κουλάκων από τα κτήματά τους και της δημιουργίας των κολχόζ, των μεγάλων συνεταιριστικών αγροκτημάτων. Το χολοντομόρ πάντως (ο σοβιετικός λιμός) είχε αποδεδειγμένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό θυμάτων ανάμεσα στους Ουκρανούς.
Εν συνεχεία ο συγγραφέας αναλύει μέσω παράθεσης αριθμών, ποσοστών και πινάκων την εξέλιξη της σοβιετικής βιομηχανίας υπό το σταλινικό καθεστώς, αλλά και του τρόπου λειτουργίας των σοβιετικών στρατοπέδων συγκέντρωσης, των αποκαλούμενων γκουλάγκ. Τέλος, ο συγγραφέας εξετάζει το φαινόμενο του Μεγάλου Τρόμου, παραθέτοντας και πάλι έγκυρα στοιχεία, αλλά και τις ομάδες που στοχοποιήθηκαν από το καθεστώς, όπως τους τροτσκιστές, τους τσαρικούς, τους αντεπαναστάτες, τους διανοούμενους, αλλά και τους πλούσιους και τους αστούς, όπως και τα μέλη των οικογενειών των αντιφρονούντων.
Εν κατακλείδι πρόκειται για μία έγκυρη και αναλυτική μελέτη που εξετάζει όλες τις εκφάνσεις της σοβιετικής σταλινικής εμπειρίας και υπόσχεται μάλιστα και συνέχεια σε μεταγενέστερες περιόδους της σοβιετικής ιστορίας.
Σοβιετική Ένωση και σταλινισμός, γράφει ο Φίλιππος Φιλίππου για τον Αναγνώστη
Ο Δημήτρης Μπελαντής (Αθήνα, 1964) αποφοίτησε από τη Γερμανική Σχολή Αθηνών και σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ασκεί μάχιμη δικηγορία και έχει δημοσιεύσει σειρά άρθρων σε εφημερίδες και έντυπα της ευρύτερης Αριστεράς. Έχει εκδώσει ιστορικά βιβλία μεταξύ των οποίων το Η Ουλρίκε μετά τον θάνατο της Μάινχοφ (2006) και Ο Στάλιν στην Κολιμά (2017). Στο πρόσφατο βιβλίο του Η Σοβιετική Εμπειρία(1924-1939), Από τον θάνατο του Λένιν έως το τέλος του Μεγάλου τρόμου (εκ. Τόπος) μελετά την εξέλίξη του καθεστώτος της Σοβιετικής Ένωσης από την αρρώστια και τον θάνατο του Λένιν (τέλη 1922- Ιανουάριος 1924) μέχρι το τέλος της περιόδου που έχει χαρακτηριστεί «Μεγάλος Τρόμος» (1936-1938).
Βασικά, ο συγγραφέας επικεντρώνει το ενδιαφέρον στον σταλινισμό ως πολύμορφο φαινόμενο, που είχε παραχθεί από την πάλη των τάξεων στον σοβιετικό κοινωνικό σχηματισμό. Όπως σημειώνει στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου με τον τίτλο «Εισαγωγή: η ταξική πάλη μετά την επανάσταση», στη μελέτη του δίνει έμφαση στο ρωσικό-σοβιετικό πείραμα κι επιχειρεί να βρει τις αιτίες της αποτυχίας της Ρωσικής Επανάστασης και της γέννησης της σταλινικής αντεπανάστασης. Στο δεύτερο κεφάλαιο τονίζει ότι το πιο κρίσιμο πολιτικό ερώτημα είναι αυτό που αναζητεί το γιατί η σοσιαλιστική επανάσταση νίκησε στη Ρωσία και ηττήθηκε στη Γερμανία την περίοδο 1918-1923. Στο τρίτο κεφάλαιο διαβάζουμε για το μεσοδιάστημα 1924-1929 και την άνοδο στη Ρωσία (ΕΣΣΔ) την άνοδο του κρατικού καπιταλισμού. Η ΕΣΣΔ ιδρύθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 1922 κατά το 1ο Συνέδριο των Σοβιέτ των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών. Η περίοδος από ον θάνατο του Λένιν έως την αρχή της κολεκτιβοποίησης –εντατικής εκβιομηχάνισης, το 1929, είναι ένα ιστορικό σταυροδρόμι για τη σοβιετική κοινωνία. Η εικόνα που έχουμε γι’ αυτή την περίοδο είναι ότι ήταν η εποχή της ΝΕΠ (Νέα Οικονομική Πολιτική) αλλά και της αρχής της σύγκρουσης μεταξύ Στάλιν και Τρότσκι.
Στην αρχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Ρωσία έχει πληθυσμό 140 εκατομμυρίων κατοίκων. Τα 4/5 αυτού του πληθυσμού ζουν στην ύπαιθρο και βασικά είναι αγρότες. Το 1914 η τεράστια πλειονότητα του αγροτικού πληθυσμού ήταν πρώην δουλοπάροικοι –η κύρια μορφή της δουλοπαροικίας καταργήθηκε το 1861. Αυτοί εκτός από την αγγαρεία είχαν την υποχρέωση να καταβάλλουν χρήματα στον φεουδάρχη. Μετά την κατάργηση της δουλοπαροικίας οι πρώην δουλοπάροικοι αποκτούν μικρή έκταση γης αλλά πρέπει να δίνουν τα χρήματα που στο κράτος για να πληρωθούν οι πρώην φεουδάρχες και γαιοκτήμονες. Η Ρωσία από το 1870 έως το 1905 εκβιομηχανίζεται και ο αστικός πληθυσμός αυξάνεται. Κατά την επανάσταση του 1905 οι αγρότες εξεγείρονται κεντρικό σύνθημα-αίτημα να δοθεί η γη σε αυτούς που την καλλιεργούν.
Κατά τον εμφύλιο πόλεμο1918-1920 η σχέση των αγροτών με την σοβιετική εξουσία ήταν προβληματική. Τόσο οι Κόκκινοι όσο και οι Λευκοί προχωρούσαν σε βίαιες μαζικές δεσμεύεις σιτηρών , τροφίμων και ζώων, ιδίως στην κεντρική Ρωσία, στην περιοχή του Βόλγα και την Ουκρανία. Η πείνα ήταν ισχυρό φαινόμενοι στη διάρκεια του εμφυλίου με αποτέλεσμα μεγάλες ομάδες αγροτών να στρέφονται κατά τη σοβιετικής εξουσίας. Ο Λένιν με την ΝΕΠ τα έβαλε με τους μικρούς καπιταλιστές και τους μικρούς ιδιοκτήτες, όπως έκανε και με το μεγάλο κεφάλαιο.
Τη δεκαετία του 1920 στην ΕΣΣΔ γίνεται μια διαρκής σύγκρουση μεταξύ του σταλινισμού και του τροτσκισμού. Η τοποθέτηση του Στάλιν στο αξίωμα του Γενικού Γραμματέας του κόμματος προτείνεται από τον Λένιν την άνοιξη του 1922 και δεν συνάντησε κανένα εμπόδιο. Ωστόσο, τον Δεκέμβριο, σε μια εισήγη΄ση του στην κεντρική Επιτροπή του κόμματος έγραψε ότι ο Στάλιν έχοντας συγκεντρώσει μεγάλη εξουσία δεν είναι σίγουρος ότι μπορεί να τη διαχειριστεί με σύνεση. Στο ίδιο κείμενο σημείωσε πως ο Τρότσκι έχει εξαιρετικές ικανότητες και είναι ο πιο ικανός άνθρωπος στην Κ.Ε. (...)
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
Φ. Φιλίππου, oanagnostis.gr 08/10/2025
***
Η Σοβιετική Εμπειρία. Οι Υποβόσκουσες Αιτίες του Τέλους - Στην Αιχμή του Δόρατος
Στο πλαίσιο της εκπομπής «Στην Αιχμή του Δόρατος», ο Άρης Λαμπρόπουλος συζητά με τον συγγραφέα.
Συνέντευξη στην Βασιλική Πετρούδη (02/09/2025)
Παρακολουθήστε την εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου, Δευτέρα 13 Οκτωβρίου 2025 στο GUSTAV ATHENS. Ομιλητές: Λεωνίδας Βατικιώτης (οικονομολόγος, συγγραφέας), Γιώργος Λιερός (συγγραφέας), Τάκης Μαστρογιαννόπουλος (συγγραφέας) και ο συγγραφέας του βιβλίου.
Προσθήκη στο καλάθι
