Topos Books

Επιμέλεια: Κώστας Πόταγας, Ιωάννης Ευδοκιμίδης
Οι συγγραφείς του τόμου: Α. Γ. Δελλατόλας, J. F. Demonet, Ι. Ευδοκιμίδης, L. Fadiga, M. Jeannerod Β. Κουρμπέτης, Θ. Μπίμπας, Δ. Παπαϊωάννου, Κ. Πάστρα, Κ. Πόταγας

Ο τόμος Λόγος και Κίνηση συγκεντρώνει τις ομιλίες που έγιναν την περίοδο 2008-2009 τα Σάββατα το πρωί στο πλαίσιο των «Συζητήσεων για τον Λόγο στο Αιγινήτειο», συνεχίζοντας για δεύτερη χρονιά την προβληματική που είχε τεθεί με τις διαλέξεις και τις παρεμβάσεις της περιόδου 2007-2008 (βλ. τον πρώτο τόμο Συζητήσεις για τον Λόγο που κυκλοφορεί). Ο δεύτερος τόμος εξειδικεύει τη συζήτηση στις σχέσεις ανάμεσα στον Λόγο και στην Κίνηση, οι οποίες αποκαλύπτονται πολλαπλές, πλούσιες και αναπάντεχες. Οι ομιλητές αναδεικνύουν πτυχές αυτής της σχέσης, ο καθένας από το δικό του πεδίο μελέτης ή εμπειρίας: Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου στην ομιλία του για το χορό –ως έκφραση και ως επικοινωνία– βλέπει την κίνηση ως το βασικό συστατικό της άδηλης επικοινωνίας, τον πυρήνα και τον πρόγονο της ανθρώπινης ομιλίας.

Τη σύνδεση του λόγου με την κίνηση στη νοηματική γλώσσα των κωφών πραγματεύεται ο Βασίλης Κουρμπέτης, σύμβουλος Ειδικής Αγωγής στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, παρουσιάζοντας τη νοηματική που συνίσταται εξολοκλήρου σε κίνηση, όντας ταυτόχρονα μια πλήρης, ολοκληρωμένη, φυσική γλώσσα. Θα μπορούσαμε, από την άλλη πλευρά, να διανοηθούμε τη χρήση ενός είδους λεξικού κινήσεων-εικόνων που θα γίνονταν αντιληπτές από «έξυπνες» μηχανές; Το ζήτημα αυτό αναπτύσσει η Κατερίνα Πάστρα, ερευνήτρια Τεχνητής Νοημοσύνης στο Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου. Ο Γιώργος Δελλατόλας, νευροψυχολόγος, ερευνητής στο Γαλλικό Ίδρυμα Ερευνών μελετά τη σύνδεση της επιδεξιότητας των χεριών μας με την εξειδίκευση του ενός από τα δύο εγκεφαλικά μας ημισφαίρια στην ομιλία. Το ζήτημα γεννά πολλά ερωτήματα, όπως, π.χ., αν γεννιόμαστε ή γινόμαστε δεξιόχειρες ή αριστερόχειρες, αν θα ήμασταν πιο έξυπνοι αν χρησιμοποιούσαμε και τα δυο μας χέρια εξίσου και, τελικά, ποια είναι η σχέση όλων αυτών με τον τρόπο που μιλάμε.

Ο καθηγητής της Φυσιολογίας στη Φεράρα και εφευρέτης του όρου «νευρώνες-καθρέπτες», Luciano Fadiga, ο διευθυντής του Γαλλικού Ιδρύματος Ερευνών της Τουλούζης, νευρολόγος, Jean-Francois Demonet, ο μεγάλος νευροφυσιολόγος και μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών, Marc Jeannerod, όπως και οι επιμελητές του τόμου, Γιάννης Ευδοκιμίδης και Κώστας Πόταγας, νευρολόγοι στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, προσεγγίζουν την οργάνωση του εγκεφάλου από την πλευρά της φυσιολογίας και της παθολογίας. Η κίνηση τεκμηριώνεται ως βάση της επικοινωνίας εξελικτικά –οι πίθηκοι αντιλαμβάνονται τις προθέσεις του άλλου από την κινητική του συμπεριφορά– και νευροφυσιολογικά, από τη στιγμή που αποκαλύπτεται ότι ο εγκέφαλός μας δρα με τον ίδιο τρόπο είτε κάνουμε κάτι είτε βλέπουμε τον άλλον να κάνει το ίδιο πράγμα. Ξέροντας ότι μπορούμε να καταλάβουμε την πρόθεση του άλλου, βλέποντας απλώς τι κάνει, αντιλαμβανόμαστε ότι μπορούμε κι εμείς να δείξουμε στον άλλον την πρόθεσή μας μέσα από μια κίνηση. Γεννιέται έτσι η δυνατότητα της επικοινωνίας και τελικά της ομιλίας. Χάρη στην ύπαρξη των νευρώνων-καθρεπτών στον εγκέφαλο καταργούνται τα όρια μεταξύ αντίληψης και κίνησης. Και αυτό αναδεικνύεται και μέσα από την παθολογία. Οι άνθρωποι με κινητικά προβλήματα δυσκολεύονται να καταλάβουν λέξεις που αναφέρονται στην κίνηση, στην πράξη. Ίσως, εντέλει, αυτό που καταλαβαίνουμε από την ομιλία δεν είναι οι ήχοι της, αλλά οι κινήσεις που το στόμα κάνει για να τους παράγει. Δεν έχουμε παρά να σκεφτούμε τη μεγάλη διαφορά του ήχου μιας λέξης που εκφωνούν ένας βαρύτονος κι ένα κοριτσάκι: πρόκειται πάντα για την ίδια λέξη.