Συνήθης, σχεδόν ανακλαστική αντίδραση παρατηρητών και µελετητών σε φαινόµενα πολιτικής παλινδρόµησης (όπως η εξακολουθητική κατίσχυση του τοξικού δόγµατος ΤΙΝΑ, η αποτυχία εγχειρηµάτων ενδυνάµωσης των υποτελών ή η άνοδος της σκοταδιστικής ακροδεξιάς) είναι πως για το πρόβληµα «ευθύνεται η κοινωνία», είτε διότι οι άνθρωποι «δεν καταλαβαίνουν» είτε διότι οι «µεταβιοµηχανικές» συνθήκες δεν ευνοούν, δεν είναι –κατά το κοινώς λεγόµενο– «ώριµες». Ιδωµένες σε ιστορική προοπτική, οι εκτιµήσεις αυτές είναι εξαιρετικά αµφίβολης ακρίβειας, όµως το βασικό τους πρόβληµα είναι ότι υποτιµούν –αν δεν παρακάµπτουν εντελώς– τον ρόλο που διαδραµατίζει η πολιτική: δηµόσιο λόγο και δράσεις που όχι µόνο αντανακλούν αλλά και διαµορφώνουν τις συνειδήσεις.
Το ανά χείρας βιβλίο αποσκοπεί στην ανάδειξη αυτής της ειδικής –σχεσιακής– διάστασης, της πολιτικής που διαµορφώνει. Καλύπτοντας σε βάθος ιστορικού χρόνου ευρύ φάσµα θεµατικών, που άπτονται τόσο της θεσµικής-κρατικής όσο και της διεκδικητικής-συγκρουσιακής πολιτικής (µε ιδιαίτερη εστία τις δράσεις του εργατικού κινήµατος), ο τόµος καταγράφει συγκεκριµένα πολιτικά σκεπτικά και επιχειρεί να φωτίσει τους τρόπους µε τους οποίους αυτά επέδρασαν στις εξελίξεις.
Μέσα από αυτό το πρίσµα αναδεικνύεται ένα παραµεληµένο συµπέρασµα: ότι για τις πάµπολλες κρατικές αποτυχίες (λ.χ., τον εξακολουθητικά ανέφικτο «εκσυγχρονισµό» ή τη µη αντιµετώπιση της ανεργίας) αλλά και για σειρά από ατελέσφορα διεκδικητικά διαβήµατα (από τον Μεσοπόλεµο µέχρι τις µέρες µας) υπεύθυνη δεν ήταν –και δεν είναι– η «κοινωνία», αλλά η ακολουθούµενη πολιτική.
Παρουσίαση από τον παναγιώτη Σωτήρη στο in.gr
Η πολιτική ως σύγκρουση
(...) Τα κείμενα που συγκεντρώνονται σε αυτόν τον τόμο προσπαθούν να εξετάσουν διαφορετικές πλευρές του τρόπου που το εργατικό κίνημα στις πολλές μορφές και ιστορίες του έπαιξε έναν καθοριστικό και τελικά διαμορφωτικό ρόλο.
Η δράση των κοινωνικών κινημάτων
Το πεδίο έρευνας του Σεφεριάδη είναι αυτό που ορίζεται ως Συγκρουσιακή Πολιτική, δηλαδή οι θεωρίες και έρευνες πάνω στη συλλογική κοινωνική δράση και ιδίως τη δράση των κοινωνικών κινημάτων στη συγκρουσιακή δυναμική τους. Και η θεωρητική αφετηρία είναι ένα συγκεκριμένο ρεύμα στη Συγκρουσιακή Πολιτική, που συνδέεται κυρίως με το έργο του Τσαρλς Τίλι και των συνεργατών του όπως ο Σίντνεϊ Τάροου και ο Νταγκ Μακάνταμ.
Ο Σεφεριάδης εντάσσει αυτή την προσέγγιση στην ευρύτερη αντίδραση που υπήρξε στις ανταγωνιστικές θεωρίες, που προϋπέθεταν μια αδιαμεσολάβητη σχέση μονομερούς αιτιότητας ανάμεσα σε κοινωνικές δομές και πολιτικά φαινόμενα, αντίδραση που διεκδίκησε μια έστω και σχετική αυτονομία του πολιτικού. Θεωρεί, όμως, ότι είναι θεωρητικά πιο γόνιμη και από τις θεωρίες ορθολογικής επιλογής, που κατατείνουν τελικά σε έναν μεθοδολογικό ατομικισμό και μια ατομοκεντρική προσέγγιση των κοινωνικών φαινομένων, αλλά και από τις μεταδομιστικές (και εν πολλοίς μεταμαρξιστικές) προσεγγίσεις που κατατείνουν σε μια αμφισβήτηση τελικά της ανάγκης ενασχόλησης με τις συλλογικές μορφές οργάνωσης της εργατικής τάξης και αντικαθιστούν την υπερβολική εμπιστοσύνη στις ιστορικές νομοτέλειες με μια εξίσου νομοτελειακή επιμονή στην ατομικότητα.
Ολα αυτά εξετάζονται στο βιβλίο από τον Σεφεριάδη πάνω σε συγκεκριμένα ιστορικά πεδία και σύγχρονα ερωτήματα. Αυτό περιλαμβάνει τη μελέτη των μεταλλάξεων της σοσιαλδημοκρατίας από την αρχική επαναστατικότητα σε αυτό που ορίζει ως την τρέχουσα εκδοχή σοσιαλδημοκρατικού μονεταρισμού, αλλά και ιστορικές προσεγγίσεις για το ελληνικό εργατικό κίνημα. Μάλιστα, ειδικά για το τελευταίο, υπογραμμίζει ότι ακόμη και στην προπολεμική περίοδο, παρ’ όλες τις πολιτικές του αντιφάσεις και οργανωτικές αδυναμίες, κατάφερε να έχει σημαντικά ξεσπάσματα αλλά και να επηρεάζει με τη δράση του τη διαμόρφωση πολιτικής. Ετσι μπορεί να εξηγήσει και τον ιδιαίτερα κατασταλτικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίστηκε, με αποκορύφωμα τη νομοθεσία περί «Ιδιωνύμου» και τον τρόπο που στη δεκαετία του 1920 και την αρχή της δεκαετίας του 1930 η ολοένα και πιο μεγάλη αυταρχική στροφή της βενιζελικής παράταξης είχε να κάνει με τη διπλή αναμέτρηση με την αντίδραση του μοναρχισμού αλλά με την ολοένα και εντονότερη κοινωνική ζύμωση γύρω από το εργατικό κίνημα.
Με ανάλογο τρόπο, ο Σεφεριάδης εξετάζει την αντιφατική συνθήκη του συνδικαλιστικού κινήματος, υπογραμμίζοντας πώς η εγκατάλειψη πιο μαχητικών διεκδικητικών δράσεων προς όφελος πιο συνεργατικών εργασιακών σχέσεων στο έδαφος που διαμόρφωσε ο νεοφιλελευθερισμός τελικά επιδείνωσαν και την κρίση αξιοπιστίας των συνδικάτων και τη χαμηλή συνδικαλιστική πυκνότητα, πράγμα που για τον Σεφεριάδη υπογραμμίζει την ανάγκη όχι να εγκαταλείψουν τη μαχητική κινηματική δράση, αλλά να ανανεώσουν τις μορφές και πρακτικές τους.
Τα κόμματα αυτοακυρώνονται
Αυτή την έμφαση στην κοινωνική (και τελικά ταξική) συγκρουσιακότητα χρησιμοποιεί και στην προσέγγιση των πολιτικών κομμάτων. Για τον Σεφεριάδη τα κόμματα κατατείνουν ολοένα και περισσότερο σε μια πολυσυλλεκτικότητα χωρίς συνεκτική πολιτική σε μια προσπάθεια να συνδυάσουν τη ρητορική επίκληση των κοινωνικών τους αναφορών, την ώρα που στην πράξη με τις πολιτικές που ασκούν τις ακυρώνουν. Η εγκατάλειψη του συνεκτικού πολιτικού λόγου από τα κόμματα και η υποβάθμιση του ρόλου της κομματικής βάσης υπονομεύουν την εμπιστοσύνη στην πολιτική και άρα είναι λάθος να μεταφέρουμε την ευθύνη για την πολιτική κρίση στην ίδια την κοινωνία.
Το ερώτημα ενός νέου διεθνισμού
Ο Σεφεριάδης κλείνει το βιβλίο με ένα κεφάλαιο που αναφέρεται στο ερώτημα για το ποια μπορεί να είναι μια διεθνιστική πρακτική για το εργατικό κίνημα. Ο Σεφεριάδης υπογραμμίζει ότι δεν πρόκειται για έναν ουτοπικό λόγο για κάποια ιδεώδη, αλλά για μια μάχη για την εργασία, τις αμοιβές, τα δικαιώματα, που όμως αναγνωρίζει τις παγκόσμιες αλληλοσυνδέσεις και θέτει το ερώτημα του πώς μπορεί να υπάρξει διεθνής συνδικαλιστική οργάνωση και διεκδίκηση.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ
Π. Σωτήρης, in.gr (08/11/2023)
Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης για την Bookpress
Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης μάς εισαγάγει στις περιπέτειες των πολιτικών που καταδυναστεύτηκαν από το δόγμα της ΤΙΝΑ («There Is No Alternative» / «Δεν υπάρχει εναλλακτική πολιτική πρόταση»).
Αφετηρία του είναι οι κατ’ αυτόν αποτυχημένες σοσιαλδημοκρατικές στρατηγικές στον 20ό αιώνα. Στη συνέχεια αποκαλύπτει γνωστά και άγνωστα στοιχεία για τα πολιτικά περιεχόμενα των κομμουνιστικών κινημάτων και για τον ρόλο του ελληνικού εργατικού κινήματος στον Μεσοπόλεμο. Αναλύει επίσης τις αντιφάσεις ενός ελληνικού ατελέσφορου εκσυγχρονισμού, τα ζητήματα της Απασχόλησης και τη διασύνδεσή τους με το Κράτος, το Συνδικαλιστικό Κίνημα, και τις ευρωπαϊκές πολιτικές, την κρίση των κομμάτων και καταλήγει με το μέλλον της Παγκοσμιοποίησης.
Το νήμα της Αριάδνης που ακολουθεί ο συγγραφέας είναι η θέση του πως για τις κρατικές αποτυχίες (όσον αφορά τον εκσυγχρονισμό και τη μη αντιμετώπιση της ανεργίας) υπεύθυνες δεν ήταν οι διεκδικήσεις, αλλά οι πολιτικές αντιμετώπισής τους.
Παρουσίαση του Μπάμπη Συριόπουλου στο Πριν Οι κοινωνικές τάξεις υπάρχουν αντικειμενικά, η δυναμική τους όμως στην ταξική πάλη
προκύπτει πολιτικά
Ο Σεφεριάδης δεν έγραψε ένα βιβλίο μεθοδολογίας και αφηρημένης θεωρίας αλλά ένα βιβλίο που στα δέκα κεφάλαιά του εφαρμόζει αυτές τις αρχές σε συγκεκριμένες περιπτώσεις που αφορούν στο παρελθόν και το παρόν στην Ελλάδα και παγκόσμια. Ιδιαίτερα σημαντική η συμπυκνωμένη παρουσίαση της μετάβασης της παγκόσμιας σοσιαλδημοκρατίας από την πρώιμη επαναστατική της φάση και τις επόμενες ρεφορμιστικές της μεταλλάξεις μέχρι τη σημερινή της σοσιαλφιλελεύθερη κατάληξη. Η περίοδος του μεσοπολέμου στην Ελλάδα εξετάζεται από δύο οπτικές γωνίες. Αρχικά, αυτή του εργατικού κινήματος –με λειψή οργανωτικότητα αλλά με πολιτική και συγκρουσιακή δυναμική– σε σχέση με τις πολιτικές επιλογές του ΣΕΚΕ-ΚΚΕ με τις «στροφές» της. Στη συνέχεια, από την οπτική της διαρκούς κατασταλτικότητας του ελληνικού κράτους, παρ’ όλες τις εναλλαγές μοναρχικών και φιλελεύθερων, «δημοκρατίας» και δικτατορίας. Το κεντρικό ερώτημα που βρίσκει την απάντησή του στο βιβλίο είναι: «Εφόσον ο ελληνικός κομμουνισμός παρέμενε εκλογικά και οργανωτικά αδύναμος καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, γιατί όλη αυτή η κατασταλτική πανοπλία και κυρίως το Ιδιώνυμο» (σελ. 136); Ανάλογα ερωτήματα τίθενται και στο κεφάλαιο για τη μεταπολεμική σύγκρουση του εργατικού κινήματος με το μετεμφυλιακό ελληνικό κράτος. Γιατί προκρίθηκε η λύση της στρατιωτικής δικτατορίας και γιατί το μαζικό κίνημα δεν κατόρθωσε να την αποτρέψει; Στα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου παρουσιάζεται το σημερινό τοπίο της μετά το ’90 εποχής, με τη στοχευμένη από τις κυβερνήσεις και την ΕΕ αποψίλωση του κράτους πρόνοιας και των εργατικών δικαιωμάτων, προς όφελος της «επιχειρηματικότητας». Η σημερινή αδυναμία του συνδικαλιστικού κινήματος να αντιστρέψει αυτή την πολιτική δεν αποδίδεται, όπως συχνά γίνεται, στη «μεταφορντιστική» εξαφάνιση της εργατικής τάξης, αλλά στις πολιτικές επιλογές των συνδικαλιστικών ηγεσιών και της προσκόλλησής τους στην «εταιρική κοινωνική σχέση» (...)
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
γράφει ο Μ. Συριόπουλος, Πριν 12/12/2023
Συνέντευξη του συγγραφέα στην Λένα Κυριακίδη για την Εφ. Συντακτών «Η κατασταλτική πανοπλία του κράτους δείχνει φόβο, αποκαλύπτει αδυναμία»
Κυρίαρχοι κύκλοι διαχρονικά αρέσκονται να επιρρίπτουν την ευθύνη για πολυάριθμες κρατικές αποτυχίες και άκαρπα διαβήματα διεκδικητικών κινημάτων στην κοινωνία ή στις ανώριμες συνθήκες αντί για την ακολουθούμενη πολιτική, όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα και όπως καταδεικνύει στο πολύτιμο βιβλίο του με τίτλο «Για την πολιτική που διαμορφώνει - Εργατικό Κίνημα και Κράτος» ο Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης. Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διευθυντής του Εργαστηρίου Συγκρουσιακής Πολιτικής (https://lcp.panteion.gr/), Life Member στο Cambridge, μια σπάνια περίπτωση πανεπιστημιακού δασκάλου από εκείνους που με πρωταρχικό μέλημα την απάντηση σύγχρονων πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων, με τον ζεστό και εμβριθή λόγο του καλεί φοιτητές, ερευνητές αλλά και αναγνώστες να ανακαλύψουν αυτό τον κλάδο της πολιτικής επιστήμης και όχι μόνο.
Στο νέο του πόνημα ο Σεφεριάδης διερευνά θεματικές θεσμικής και μη πολιτικής σε βάθος χρόνου: τις ιστορικές μεταλλάξεις της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας στον 20ό αιώνα, τις κρίσιμες τακτικές στροφές του ΚΚΕ στον Μεσοπόλεμο, αδιέξοδα του εκσυγχρονισμού στη νεότερη Ελλάδα, την εργατική συγκρουσιακότητα μεταπολεμικά, την πολιτική διαχείριση της συγκρουσιακής δυναμικής στην προδικτατορική περίοδο, πολιτικές καταβολές της κρίσης των κομμάτων, τον φθίνοντα συνδικαλισμό της τελευταίας δεκαετίας και τη διεθνιστική πρόκληση του εργατικού κινήματος. Και στη συζήτησή μας κυριαρχεί ο κομβικός ρόλος της πολιτικής και περιεχόμενά της. (...)
Διαβάστε τη συνέντευξη εδώ
γράφει η Λ. Κυριακίδη (31/12/2023)
Βιβλιοπαρουσίαση Πριν
Σημαντικά βιβλία θεωρητικής αναζήτησης
Ο Σεραφείμ Σεφεριάδης στο τελευταίο του βιβλίο εξετάζει την αλληλεπίδραση εργατικού κινήματος και αστικής πολιτικής σε διαφορετικές συγκυρίες. Από τις απαρχές της παγκόσμιας σοσιαλδημοκρατίας, τον μεσοπόλεμο, το προδικτατορικό εργατικό κίνημα, μέχρι και σήμερα, η αλληλεπίδραση των κοινωνικών οντοτήτων με τη συνειδητή πολιτική διαμορφώνει την κοινωνική πραγματικότητα. Η κεντρική ιδέα έγκειται στην αποφασιστική σημασία των πολιτικών επιλογών είτε του εργατικού κινήματος είτε του αστικού κράτους για τη διαμόρφωση των κοινωνικών συνθηκών. Η πολιτική «επικαθορίζεται αλλά και επικαθορίζει». Οι κοινωνικές τάξεις υπάρχουν αντικειμενικά, η δυναμική τους όμως στην ταξική πάλη προκύπτει πολιτικά. Αυτή η θεωρητική αρχή εφαρμόζεται συγκεκριμένα στις επιμέρους περιπτώσεις που εξετάζονται.
Πριν 30/12/2023 https://prin.gr/2023/12/2023-books-2/
Παρακολουθήστε μια συζήτηση του συγγραφέα στο «Jacobin Greece» για το βιβλίο:
Προσθήκη στο καλάθι
