Εξώφυλλο & Δελτίο τύπου

1η έκδοση: Mάιος

Ο ποιητής και πανεπιστηµιακός Σωτήρης Π. Βαρνάβας µελετά την κυπριακή πλευρά της ποίησης του Ηλία Γκρή, που συναριθµεί, µέσα σε σαράντα χρόνια, περίπου εικοσιπέντε κυπρογενή ποιήµατα.
Με τόλµη και γνώση και την ευαισθησία του πρόσφυγα ο Κύπριος συγγραφέας διεισδύει στα εξεταζόµενα ποιήµατα αποκαλύπτοντας την αρετή µιας ποίησης µε φιλοκύπρια αισθήµατα σαν µια πινακοθήκη ιστορικών (δραµατικών) δρώµενων του Νησιού.
Εισαγωγικά δίνεται µια σύνοψη της πρόσληψης του Κυπριακού θέµατος από Ελλαδίτες και ξένους ποιητές.

***

Κριτική της Ευσταθίας Δήμου diastixo.gr
Η ποίηση μπορεί να μην ανατρέπει τα γεγονότα, μπορεί να μην αναστέλλει τις εξελίξεις,
αποτελεί όμως πάντα μια δύναμη εξισορρόπησης και αποκατάστασης της ηθικής τάξης.

Με πυρήνα και κατευθυντήρια ιδέα για τη συγγραφή της μελέτης του την έννοια της αρετής, ο πανεπιστημιακός καθηγητής Σωτήρης Βαρνάβας, ποιητής και ο ίδιος, επιχειρεί να προσεγγίσει ανιχνευτικά τη σχέση του σημαντικού ποιητή Ηλία Γκρή με την Κύπρο. Πρόκειται για ένα εγχείρημα που κάθε άλλο παρά ασυνήθιστο είναι, αφού πολύ συχνά διάφοροι μελετητές επιχείρησαν κατά καιρούς να προσδιορίσουν τον τρόπο σύνδεσης του έργου συγκεκριμένων δημιουργών με την κυπριακή εμπειρία, με τα γεγονότα που σφράγισαν την πορεία και την τύχη της Μεγαλονήσου μέσα στον χρόνο. Ο Βαρνάβας εδώ έχει ως κεντρικό ζητούμενο την έννοια της αρετής, πάνω στη βάση της οποίας ανασυνθέτει το έργο του Γκρή με σκοπό αμφίδρομο και διπλό. Αφενός μεν να διαπιστώσει τον τρόπο με τον οποίο η αρετή μετουσιώνεται σε ποίηση, αφετέρου δε να επικυρώσει τον τρόπο με τον οποίο η ποίηση γίνεται ο πλέον ασφαλής και σίγουρος δρόμος προς την κατάκτηση της αρετής, νοούμενης με την αρχαιοελληνική της έννοια. Ως συνδυασμός, δηλαδή, μιας σειράς χαρακτηριστικών –σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη και δικαιοσύνη– που εξασφαλίζουν ένα ανώτερο ήθος στον άνθρωπο και έναν ευδαίμονα βίο στην πολιτεία. Ο Βαρνάβας, βέβαια, όπως αποκαλύπτει στον πρόλογό του, κινείται με γνώμονα την έννοια της αρετής όπως τη συνέλαβε ο Ανδρέας Κάλβος στις Ωδές του. Ποιος όμως μπορεί να αρνηθεί τις οφειλές του Κάλβου στην αρχαιοελληνική σκέψη και στον τρόπο με τον οποίο, πρώτη αυτή, μορφοποίησε και διατύπωσε τους ιδανικούς πυρήνες του κοινωνικοπολιτικού βίου και της πνευματικής συγκρότησης του ανθρώπου;

Βασική στόχευση και κινητήριος ιδέα του μελετητή, λοιπόν, υπήρξε η ανάδειξη της βαθιάς σχέσης που ανέπτυξε ο Γκρής με την κυπριακή περιπέτεια, με την Κύπρο ως ερέθισμα και κέντρισμα της δημιουργίας, αλλά και ως αντικείμενό της. Στο πλαίσιο αυτό, και για να αναδειχθεί η ευρύτερη ποιητική συνθήκη που διαμορφώθηκε με αφορμή το Κυπριακό, ο Βαρνάβας προτάσσει ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον κεφάλαιο σχετικά με την ποιητική παραγωγή που προέκυψε από την αναστροφή των δημιουργών με την Κύπρο, αναστροφή βιωματική ή, απλώς και μόνο, καλλιτεχνική. Αυτό κρίθηκε απαραίτητο για να μπορέσει να περάσει στο αμέσως επόμενο κεφάλαιο, στο οποίο εξετάζει συγκεκριμένα την εκκίνηση του Γκρή από τις διάφορες πτυχές του κυπριακού ζητήματος αλλά και, γενικότερα, όλων εκείνων των στοιχείων που συναποτελούν τη Μεγαλόνησο ως εικόνα και ζωντανό σώμα μαζί. Γιατί αυτό ακριβώς είναι που έχει ιδιαίτερη αξία και σημασία τόσο στην περίπτωση του μελετώμενου ποιητή, όσο και στην περίπτωση άλλων δημιουργών που τοποθέτησαν εκεί την αφορμή των συνθέσεών τους. Στο γεγονός, δηλαδή, ότι αντίκρισαν την Κύπρο ως ένα σώμα ζεστό και ζωντανό, μια πηγή ενέργειας και φωτός που δεν σταμάτησε στιγμή να λειτουργεί σαν πόλος έλξης και σαν δεξαμενή της ποιητικής δημιουργίας.

Ο Γκρής, εν προκειμένω, τοποθέτησε μεγάλο μέρος της ποίησής του στην περιοχή αυτή και, όπως αποδεικνύεται από τη μελέτη του Βαρνάβα, αυτό δεν υπήρξε μόνο αποτέλεσμα της ευαισθητοποίησής του απέναντι στα τραγικά γεγονότα που σφράγισαν την ιστορία του νησιού. Υπήρξε προϊόν της ακατάλυτης σχέσης του καλλιτέχνη με όλες εκείνες τις αξίες, τα ιδεώδη και τα ιδανικά που προέκυψαν ως ζητούμενα και κατακτήσεις μαζί. Υπήρξε πάνω από όλα, όμως, αποτέλεσμα ενός χρέους – ένα χρέος ιστορικό, ανθρώπινο, καλλιτεχνικό. Μια οφειλή που τοποθέτησε τον άνθρωπο και τον ποιητή σε ένα ενιαίο και αδιαίρετο όλον, με σαφή τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσά τους, έτσι που η τέχνη να φαίνεται ότι ακολουθεί και, την ίδια στιγμή, ότι προκρίνεται της ζωής, ακριβώς γιατί αποτελεί ένα σχόλιο και μια μετάπλασή της. Γράφει χαρακτηριστικά ο Βαρνάβας: «Δεν διστάζει να διατυπώνει με αιχμηρούς στίχους αυτό που βλέπει να συντελείται καθημερινά με βέβηλο και ανόσιο τρόπο εις βάρος της Κύπρου. Την ίδια στιγμή που οι φίλοι και εταίροι της Κύπρου την αξιοποιούν μόνο σαν τόπο αναψυχής («Πτήση 1738 Αθήνα-Λάρνακα», Σαν άλλος Οιδίποδας, εκδ. Γκοβόστη, 2018).

Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
γράφει η Ε. Δήμου, diastixo.gr (27/06/2024)
 

Παρουσίαση στην Εφημ. Συντακτών από τον Γ. Κιμπουρόπουλο
Ο Ηλίας Γκρής και η Κύπρος: ένας φλογερός ποιητικός δεσμός

(...) Η πολλαπλά χρήσιμη μελέτη του Σωτήρη Βαρνάβα Ψηλαφώντας την έννοια της αρετής, εκτός από μια «βιογραφία» της μακρόχρονης ποιητικής σχέσης του Ηλία Γκρή με την Κύπρο, είναι και ένα συνοπτικό «πανόραμα» της πρόσληψης του κυπριακού ζητήματος από Ελλαδίτες, ξένους, αλλά και Κύπριους ποιητές. Οχι μόνο μέσω του σχετικού εισαγωγικού κεφαλαίου, αλλά και μέσα από τις εκτενείς παραθέσεις Ελλαδιτών και Κυπρίων κριτικών λογοτεχνίας που ασχολήθηκαν και ανέλυσαν την ποίηση του Γκρή, εντοπίζοντας στοιχεία ότι αυτή συνομιλεί με την ποίηση και ειδικά με την «κυπριακή» ποίηση πολλών άλλων, Ελλήνων και μη, «κυπροπαθών» και Κυπρίων.

Ισως η πιο εύστοχη, κατά τη δική μας ανάγνωση, επισήμανση του Σ. Βαρνάβα για την κυπριακή ποίηση του Ηλία Γκρή αφορά την αναμέτρησή του με τον ορατό αλλά και τον αόρατο εχθρό της Κύπρου: την εξαφάνιση της τραγωδίας του 1974 και των ανοιχτών πληγών που έχει αφήσει κάτω από ένα μείγμα λήθης, εξοικείωσης με το «τέρας» και αναψυκτικής ευδαιμονίας. Και ορθά ανθολογεί εδώ ο Σ. Βαρνάβας το πιο αιχμηρό απόσπασμα του ποιήματος του Γκρή «Πτήση 1738 Αθήνα - Λάρνακα»:

«Λοιπόν, τους βλέπεις παγώνια μες στα λούσα/ Στην Πύλη της Αμμοχώστου και στην Πύλη της Πάφου/ Οι καημένοι οι εταίροι αθώοι του αίματος/ Με ύφος μη μου άπτου σε μπαρ παραλίες/ Χάσκει κούφιος ο ευδαιμονισμός τους ψάλλει τον μίρμιλον. […] Εγώ δεν έρχομαι τουρίστας πέρα βρέχει/ Να λειώνω σαν παγωτό βλαμμένης ευτυχίας/ Γι’ αυτό ας πω τζι εγιώ το πειν μου ]…]».

Πενήντα χρόνια από την τουρκική εισβολή, «σαν παγωτό βλαμμένης ευτυχίας» κινδυνεύει να λιώσει και η οργή που άλλοτε συνέγειρε την ελληνική κοινωνία, τα διεθνή αντιιμπεριαλιστικά κινήματα κι ένα σημαντικό μέρος της διεθνούς κοινότητας, που υποστήριζε την κυπριακή υπόθεση και απαιτούσε καταδίκη της Τουρκίας. Και τον τερματισμό της τουρκικής κατοχής στο νησί.

Και οφείλουμε σε όσους επιμένουν να συντηρούν αυτή την οργή πολιτικά, ιστορικά ή ποιητικά, οφείλουμε στον Σ. Βαρνάβα με αυτό το βιβλίο, και πριν απ’ όλα στον Ηλία Γκρή και στην κυπριακή ποίησή του ότι, 50 χρόνια από το προδοτικό πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, μένει ανοιχτός ο «λογαριασμός» της ιστορίας και της αποκατάστασης του διεθνούς δικαίου.

Διαβάστε την παρουσίαση εδώ
Γ. Κιμπουρόπουλος, Εφ. Συντακτών (20/07/2024)