Ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι ο αγώνας της µνήµης ενάντια στη λήθη. Μίλαν Κούντερα
Με αφορµή την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, το επίσηµο αφήγηµα επιδιώκει να αναστήσει στερεότυπα που η ιστορική έρευνα αποδόµησε. Οι 21 ιστορίες του βιβλίου επιδιώκουν να συµβάλουν στην αποδόµηση αυτή. Οδηγός τα λόγια του ∆. Σολωµού, πως «το έθνος πρέπει να µάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό» και όχι ό,τι συγκυριακά βολεύει την κυρίαρχη τάξη.
Στις µικρές αυτές αφηγήσεις πρωταγωνιστούν αγωνιστές της Επανάστασης που περιφρονεί η επίσηµη ιστορία, όπως οι Βλαδιµηρέσκου, Βασιλείου, Καρατζάς, Οικονόµου, Λογοθέτης. Μεγάλες αλλά και αµφιλεγόµενες προσωπικότητες του Αγώνα, όπως, µεταξύ άλλων, οι Μαυροκορδάτος και Καραϊσκάκης, παρουσιάζονται µέσα από τα πραγµατικά γεγονότα και τις αντιφάσεις τους χωρίς αγιογραφίες ή δαιµονοποιήσεις.
Κρυµµένες αλήθειες της Επανάστασης που έχουν αποσιωπηθεί ή παραποιηθεί επιχειρείται να ανασυρθούν από τη λήθη και τη διαστρέβλωση. Η εξαφάνιση της Φιλικής Εταιρείας, τα περιβόητα ∆άνεια και γενικότερα η πολιτική των Μεγάλων ∆υνάµεων απέναντι στον Αγώνα. Η στάση των προυχόντων απέναντι στους πρόσφυγες, µετά τη σφαγή στα Ψαρά, αλλά και στο πολιορκηµένο Μεσολόγγι, το «ιστορικό πρόβληµα» που ακούει το όνοµα Καποδίστριας. Ιστορίες όπως του Πατσίφικο και του Παπουλάκου που ακολουθούν χρονικά την Επανάσταση, αλλά συνδέονται µε χίλια νήµατα µαζί της.
200 χρόνια µετά, ένα φάντασµα συνεχίζει να πλανιέται…
Παρουσίαση από τον Π. Σωτήρη στο in.gr Mια σημαντική συνεισφορά σε μια κριτική προσέγγιση της εμπειρίας της
Ελληνικής Επανάστασης του 1821
(...) Με το βιβλίο του αυτό ο συγγραφέας επιδιώκει ουσιαστικά να αντιπαρατεθεί με δύο βασικές κατευθύνσεις της ιστοριογραφίας του 1821, που είναι ταυτόχρονα και δύο παραλλαγές της «επίσημης» ιστορίας. Η πρώτη είναι αυτή χαρακτηρίζεται από ένα μίγμα ιδεαλισμού, εθνικισμού και αποσιώπησης των κοινωνικών αντιθέσεων και έχει κυριαρχήσει ήδη από τον 19ο αιώνα. Η δεύτερη, πιο πρόσφατη, αφορά αυτό που ο συγγραφέας θεωρεί εκδοχή «ιστορικού αναθεωρητισμού» και επικεντρώνεται σε μια προσπάθεια να παρουσιαστεί η επανάσταση ως μία στιγμή κατά βάση εκσυγχρονισμού και εξευρωπαϊσμού, υποτιμώντας τον συγκρουσιακό χαρακτήρα και την καθοριστική παρουσία του λαϊκού στοιχείου.
Αντίθετα, η οπτική που διαλέγει ο συγγραφέας, που εμπνέεται από τη μαρξιστική παράδοση της ιστοριογραφίας, είναι αυτή που βλέπει την Ελληνική Επανάσταση ως μια αστική επανάσταση, κομμάτι ενός παγκόσμιου κύκλου επαναστάσεων, με έντονη και καθοριστική παρουσία του λαϊκού στοιχείου, που τρόμαξε και ανησύχησε τις κυρίαρχες δυνάμεις, που διαπεράστηκε από έντονες κοινωνικές αντιθέσεις που προϋπήρχαν και συνέχισαν να υπάρχουν, και που εντάχτηκε σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές τοπίο.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα 21 κεφάλαια του βιβλίου, που αποτελούν ταυτόχρονα αυτοτελείς στιγμές και πλευρές της Επανάστασης αλλά και τμήμα ενός ενιαίου συνόλου, αποφεύγουν την εύκολη εξιδανίκευση και επικεντρώνουν σε πτυχές της Επανάστασης που συχνά υποτιμώνται: την εξαφάνιση από το προσκήνιο της Φιλικής Εταιρείας, κατεξοχήν φορέα του επαναστατικού και διαφωτιστικού πνεύματος. Τις μεγάλες αντιθέσεις ανάμεσα σε προύχοντες και λαϊκές δυνάμεις και τον τρόπο που οι πρώτοι αντιμετώπισαν τους πρόσφυγες. Τα προβλήματα που δημιούργησαν τα περίφημα «Δάνεια της Ανεξαρτησίας». Τα προβλήματα που δημιούργησαν οι αλλεπάλληλες παρεμβάσεις των μεγάλων δυνάμεων. Τον αναγκαστικά αντιφατικό χαρακτήρα που θα είχε η διακυβέρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια.
Όλα αυτά συμπληρώνονται από μια συστηματική προσπάθεια να έρθουν ξανά στο προσκήνιο φιγούρες ιδιαίτερα σημαντικές αλλά συχνά «ξεχασμένες» από την επίσημη ιστοριογραφία, που όμως εξέφρασαν κατεξοχήν την επαναστατική λαϊκή δυναμική του Αγώνα όπως ο Αντώνης Οικονόμου, ο Λυκούργος Λογοθέτης ή ο Μελέτης Βασιλείου. Παράλληλα, αυτό συνδυάζεται με την κριτική και διαλεκτική προσέγγιση του ρόλου προσωπικοτήτων όπως ο Καραϊσκάκης, ο Μαυροκορδάτος και ο Καποδίστριας.
Πολύ καλά τεκμηριωμένο βιβλιογραφικά αλλά και γλαφυρά γραμμένο, το βιβλίο του Σπύρου Αλεξίου αποτελεί αναμφίβολα σημαντική συνεισφορά στην προσπάθεια να ξανασυναντηθούμε με μια ιστορία που δεν αποτελεί απλώς το υλικό συχνά βαρετών σχολικών εορτών, αλλά την αφετηρία μιας ιστορικής διαδρομή εντός της οποίας εξακολουθούμε να βρισκόμαστε.
Παρουσίαση στην Εφημερίδα Συντακτών από τον Γ. Σταματόπουλο
Ενα καλό βιβλίο για κάποιον όχι και τόσο ενημερωμένο περί τον ξεσηκωμό του '21 ή χειραγωγικά πληροφορημένο είναι αυτό του Σπύρου Αλεξίου «21 ρωγμές στην επίσημη ιστορία για το 1821», εκδόσεις Τόπος. Εξω από ακαδημαϊσμούς αλλά με προσήλωση στις πηγές και θαρραλέα άποψη μπορεί κανείς να διαβάσει 21 ιστορίες με πρωταγωνιστές αγωνιστές της Επανάστασης που περιφρονεί η επίσημη ιστορία: «Κρυμμένες αλήθειες που έχουν αποσιωπηθεί ή παραποιηθεί επιχειρείται να ανασυρθούν από τη λήθη και τη διαστρέβλωση. Η εξαφάνιση της Φιλικής Εταιρείας, τα περιβόητα Δάνεια και γενικότερα η πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στον Αγώνα. Η στάση των προυχόντων απέναντι στους πρόσφυγες μετά τη σφαγή στα Ψαρά, αλλά και στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, το "ιστορικό πρόβλημα" που ακούει στο όνομα Καποδίστριας. Ιστορίες όπως του Πρατσίφικο και του Παπουλάκου που ακολουθούν χρονικά την Επανάσταση, αλλά συνδέονται με χίλια νήματα μαζί της», διαβάζουμε στο εξώφυλλο.
Ενδιαφέρουσα η προσέγγιση του φιλόλογου συγγραφέα και κατατοπιστική η εισαγωγή του για την αξία της και την απήχησή της στον γνωστό κόσμο. «Η Επανάσταση του 1821 έχει το δικό της ειδικό βάρος στην ιστορία των λαϊκών εξεγέρσεων και των αλληλεπιδράσεών τους και αυτό... κόντρα σε θεούς και δαίμονες... Η ένοπλη Ελληνική Επανάσταση αμφισβήτησε ευθέως τον πυρήνα της πολιτικής της Ιεράς Συμμαχίας, ήρθε έμπρακτα σε ρήξη με την ουσία αυτού του υπέρτατου νόμου των τότε πέντε ισχυρών του κόσμου, που μιλούσαν αυθαίρετα στο όνομα όλων των εθνών και όλων των λαών», σημειώνει ο προλογίζων Αλέκος Αναγνωστάκης.
Ερχονται στο φως ιστορίες της πειρατικής δράσης και του λαθρεμπορίου που ανέπτυξαν οι Ελληνες. «Ενα εξόφθαλμο, αντιεπιστημονικό και τελικά σοβινιστικό χαρακτηριστικό της επίσημης ιστορίας είναι η απόκρυψη γεγονότων που αλλοιώνουν το εθνικό αφήγημα. Η λογική της αγιοποίησης των "δικών μας" δεν μπορεί να ανεχτεί άλλο χρώμα από το λευκό της αγνότητας, κάθε γκρίζα ή μαύρη πινελιά είναι εξοβελιστέα», παρατηρεί ο συγγραφέας, ο οποίος δεν μασάει τα λόγια του. Για τον Καραϊσκάκη λ.χ., γράφει ότι ουσιαστικά απείχε από την εξέγερση και μόνο τον τελευταίο χρόνο της ζωής του έδειξε τη στρατηγική του ευφυΐα και έγινε θρύλος· έχει σημασία όμως η κατακλείδα του για τον αρχιστράτηγο: «Σπάνια στην ιστορία, όχι μόνο την ελληνική, συναντάμε τέτοια περίπτωση. Και ας το πούμε ξανά, είναι σοβαρό λάθος να αποσιωπάται η συνολική παρουσία του, διότι τελικά αποσιωπάται η δύναμη που έχει η επαναστατική διαδικασία να μεταβάλλει συνειδήσεις».
Ρεαλιστική παρουσίαση της Φιλικής Εταιρείας, της τόσο ξεχασμένης και παραμελημένης από τους ιστορικούς, στοιχεία για τον Ιερό Λόχο [με υπαινιγμούς για τη νεοσυσταθείσα Επιτροπή για το ’21], λεπτομέρειες για τον Βλαδιμιρέσκου, τον Ιγνάτιο [επίσκοπο Ουγγροβλαχίας], τον Αντώνη Οικονόμου και τον Λυκούργο Λογοθέτη για τα δάνεια και ποιοι τα υφάρπαξαν, αναφορά στον Κύκλο της Πίζας. Και πολλά άλλα, που φαίνονται αιρετικά, είναι όμως αλήθειες, που δεν έπρεπε να κρύβονται.
Εφημ. Συντακτών, 22/03/2021
Γράφει ο Γ. Σταματόπουλος
Παρουσίαση στην εφημ. Γνώμη της Πάτρας
Mια ευκαιρία για έναν κρίσιμο αναστοχασμό που δεν αφορά µόνο την ψυχρή ιστορική μελέτη αλλά τελικά και την ίδια την αυτογνωσία µας ως κοινωνία, αποτελεί το βιβλίο του Σπύρου Αλεξίου µε τίτλο «21 ρωγµές στην επίσηµη ιστορία για το 1821», που µόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Τόπος. Με το βιβλίο του αυτό ο συγγραφέας επιδιώκει ουσιαστικά να αντιπαρατεθεί µε δύο βασικές κατευθύνσεις της ιστοριογραφίας του 1821, που είναι ταυτόχρονα και δύο παραλλαγές της «επίσηµης» ιστορίας. Η πρώτη είναι αυτή χαρακτηρίζεται από ένα μίγμα ιδεαλισμού, εθνικισμού και αποσιώπησης των κοινωνικών αντιθέσεων και έχει κυριαρχήσει ήδη από τον 19ο αιώνα. Η δεύτερη, πιο πρόσφατη, αφορά αυτό που ο συγγραφέας θεωρεί εκδοχή «ιστορικού αναθεωρητισμού» και επικεντρώνεται σε µια προσπάθεια να παρουσιαστεί η επανάσταση ως µία στιγµή κατά βάση εκσυγχρονισµού και εξευρωπαϊσµού, υποτιμώντας τον συγκρουσιακό χαρακτήρα και την καθοριστική παρουσία του λαϊκού στοιχείου. Αντίθετα, η οπτική που διαλέγει ο συγγραφέας, που εμπνέεται από τη μαρξιστική παράδοση της ιστοριογραφίας, είναι αυτή που βλέπει την Ελληνική Επανάσταση ως µια αστική επανάσταση, κομμάτι ενός παγκόσμιου κύκλου επαναστάσεων, µε έντονη και καθοριστική παρουσία του λαϊκού στοιχείου, που τρόμαξε και ανησύχησε τις κυρίαρχες δυνάμεις, που διαπεράστηκε από έντονες κοινωνικές αντιθέσεις που προϋπήρχαν και συνέχισαν να υπάρχουν, και που εντάχτηκε σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές τοπίο.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα 21 κεφάλαια του βιβλίου, που αποτελούν ταυτόχρονα αυτοτελείς στιγμές και πλευρές της Επανάστασης αλλά και τµήµα ενός ενιαίου συνόλου, αποφεύγουν την εύκολη εξιδανίκευση και επικεντρώνουν σε πτυχές της Επανάστασης που συχνά υποτιμιόνται: την εξαφάνιση από το προσκήνιο της Φιλικής Εταιρείας, κατεξοχήν φορέα του επαναστατικού και διαφωτιστικού πνεύματος. Τις μεγάλες αντιθέσεις ανάμεσα σε προύχοντες και λαϊκές δυνάμεις και τον τρόπο που οι πρώτοι αντιμετώπισαν τους πρόσφυγες. Τα προβλήματα που δημιούργησαν τα περίφημα «∆άνεια της Ανεξαρτησίας». Τα προβλήματα που δημιούργησαν οι αλλεπάλληλες παρεμβάσεις των µεγάλων δυνάμεων. Τον αναγκαστικά αντιφατικό χαρακτήρα που θα είχε η διακυβέρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια.
Όλα αυτά συμπληρώνονται από µια συστηματική προσπάθεια να έρθουν ξανά στο προσκήνιο φιγούρες ιδιαίτερα σημαντικές αλλά συχνά «ξεχασμένες» από την επίσηµη ιστοριογραφία, που όμως εξέφρασαν κατεξοχήν την επαναστατική λαϊκή δυναμική του Αγώνα όπως ο Αντώνης Οικονόμου, ο Λυκούργος Λογοθέτης ή ο Μελέτης Βασιλείου. Παράλληλα, αυτό συνδυάζεται µε την κριτική και διαλεκτική προσέγγιση του ρόλου προσωπικοτήτων όπως ο Καραϊσκάκης, ο Μαυροκορδάτος και ο Καποδίστριας.
Πολύ καλά τεκμηριωμένο βιβλιογραφικά αλλά και γλαφυρά γραμμένο, το βιβλίο του Σπύρου Αλεξίου αποτελεί αναμφίβολα σημαντική συνεισφορά στην προσπάθεια να ξανασυναντηθούμε µε µια ιστορία που δεν αποτελεί απλώς το υλικό συχνά βαρετών σχολικών εορτών, αλλά την αφετηρία µιας ιστορικής διαδρομή εντός της οποίας εξακολουθούμε να βρισκόμαστε.
Εφημ. Γνώμη της Πάτρας 21/03/2021
Παρουσίαση στα Χανιώτικα Νέα από τον Γ. Ορφανό
Η αφήγηση του συγγραφέα μας είναι απλή, ζωντανή, παραστατική και συνάμα μεθοδική και προσεγμένη, δεν κουράζει, βοηθά τον αναγνώστη να προσλάβει όλα όσα διαβάζει και τον ωθεί να προχωρεί μονοναπνιάς την ανάγνωση.
Οι χαρακτήρες του βιβλίου δεν είναι κυήματα της φαντασίας του Σπ. Αλεξίου. Είναι οι θετικοί και οι αρνητικοί πρωταγωνιστές του Αγώνα, κοντά στους ήδη πασίγνωστους. Είναι κάποιοι που έδωσαν και τις ζωές τους ακόμα, αλλά και ορισμένοι που προς ίδιον συμφέρον ναρκοθέτησαν τον ξεσηκωμό του Έθνους. Έτσι, παρελαύνουν από μπροστά μας και γνωρίζουμε, χάρη στη γραφίδα του συγγραφέα από την οποία προβάλλονται, περιγράφονται, ψυχογραφούνται οι ίδιοι και σχολιάζονται οι πράξεις, τα λόγια και οι σκέψεις τους, τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας, ο Μαυροκορδάτος, ο Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας, ο Τούντορ Βλαδιμηρέσκου, ο Αντώνης Οικονόμου, ο Μελέτης Βασιλείου, ο Λυκούργος Λογοθέτης, οι διαχειριστές των ξενόφερτων δανείων, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, οι “φιλέλληνες” Κόχραν και Τσορτς…
Η με απώτατο και μοναδικό σκοπό την αλήθεια “σκαπάνη” του Σπύρου Αλεξίου στον 19ο αιώνα των Ελλήνων, αφού οι Ρωμιοί εξακολουθούσαν τον Αγώνα για την απελευθέρωση και την ανεξαρτησία υπό τη βαριά “σκέπη” των Δυνάμεων, συνεχίζεται και μετά το 1828. Ασχολείται και με τον Καποδίστρια ως κυβερνήτη, περιγράφει τη “βίαιη” συμμετοχή του Μιαούλη στην αντικαποδιστριακή παράταξη, μιλά για την υπόθεση Πατσίφικο και τον Παπουλάκο, δηλαδή με σημαντικές στιγμές του “ελεύθερου” κράτους πριν το 1862. Ευελπιστούμε πως η πένα του συγγραφέα μας θα ασχοληθεί σύντομα και με τη Βαυαροκρατία και τον Όθωνα, αλλά και την έλευση των Γλύξμπουργκ στην Ελλάδα ως το 1897, για να ολοκληρωθεί η ανιστόρηση του ελληνικού 19ου αιώνα …
Μα για να φέρεις όλα αυτά στο φως, πρέπει να δουλέψεις πολύ και πίσω απ’ ό,τι φαίνεται. Και ο Σπύρος Αλεξίου, ως ιστορικός, έχει δουλέψει πολύ! Στο ανά χείρας ομολογουμένως άψογα τεκμηριωμένο σε όλα του τα σημεία πόνημά του δεν ανατρέπει μόνο, δεν αρνείται στείρα τα “κατεστημένα” μονάχα, αλλά προβάλλει και προτείνει, με τον φιλαλήθη, γλαφυρότατο, δηκτικό και διδακτικό μα σε καμία περίπτωση πλανευτικό τρόπο γραφής του, πώς θα μπορούσαμε να βγούμε από το τούνελ της ημιμάθειας που μας είχαν κρατήσει τόσα χρόνια τα εκάστοτε εν Ελλάδι δέσμια της πολιτικής εκπαιδευτικά συστήματα! Και το περιεχόμενο του βιβλίου του, ο “καρπός” του κόπου του, από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα επαληθεύει απόλυτα τον τίτλο αυτού… Αποτελεί “ρωγμή” στην ιστορία και στην παγιωμένη ιστοριογραφία για το 1821! Ρωγμή σημαντικότατη και βαθύτατη που συνεισφέρει στο μέγιστο βαθμό – κ. Αλεξίου, σ’ ευχαριστούμε! – να έρθουν πολλές αλήθειες στην επιφάνεια και να ξαναξεκινήσει η αναζήτηση της πραγματικής αλήθειας για το 1821 και τους Έλληνες…
Διαβάστε όλη την παρουσίαση εδώ
Γ. Ορφανός, Χανιώτικα Νέα, 23/03/2021
Παρουσίαση στην εφημ. Πριν
Το βιβλίο του Σπύρου Αλεξίου αποτελείται από ψηφίδες –γεγονότα και πρόσωπα– πριν, κατά και μετά την επανάσταση. Αυτές οι ψηφίδες συνθέτουν μια συνολική εικόνα αντίστροφη αυτής που έφτιαξαν οι κοινωνικές δυνάμεις που κυριάρχησαν στο ελληνικό κράτος για να ξεπλύνουν τις «αμαρτίες» τους: «Την αρνητική στάση απέναντι στην κήρυξη της Επανάστασης, τον αφορισμό της και την ανοιχτή συνεργασία με τους Οθωμανούς. Την εξαφάνιση της Φιλικής Εταιρείας, την καταδίωξη και τη φυσική εξόντωση πολλών στελεχών της. Την υπονόμευση του αγώνα, ώστε να διευκολυνθεί η πρόσδεση στο άρμα των μεγάλων δυνάμεων. Την εγκληματική αμέλεια(;) που οδήγησε σε τραγωδίες στο Μεσολόγγι, στα Ψαρά και στον Ανάλατο. Τη διαμόρφωση ενός κράτους-προτεκτοράτου, οικονομικά καταχρεωμένου και πολιτικά ελεγχόμενου. Τη δολοφονία του Καποδίστρια».
Στις 21 ψηφίδες συμπεριλαμβάνεται η ίδρυση και ο ρόλος της Φιλικής Εταιρείας, καθώς και πολλών πρωταγωνιστών της όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Οι αντιφάσεις της φάνηκαν εξαρχής στην εξέγερση του Φεβρουαρίου του 1821 στη Μολδοβλαχία όπου παρότι αρχικά επρόκειτο για κοινό αγώνα όλων των χριστιανικών πληθυσμών, στη συνέχεια ο ηγέτης των Ρουμάνων χωρικών Βλαδιμιρέσκου, που επαγγελλόταν την κατάργηση της δουλοπαροικίας σε βάρος όχι μόνο των οθωμανών αλλά και των χριστιανών γαιοκτημόνων, συνελήφθη και εκτελέστηκε από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη με αποτέλεσμα την ήττα του τελευταίου στο Δραγατσάνι. Η κυρίαρχη πτέρυγα της Φιλικής Εταιρείας απεχθανόταν τον «γιακωβινισμό».
Με συναρπαστικό τρόπο εξιστορούνται η πολιορκία του Μεσολογγίου, η μεταστροφή του Γεώργιου Καραϊσκάκη από ταλαντευόμενο οπλαρχηγό σε αρχιστράτηγο της επανάστασης και ο αντιφατικός ρόλος του Ιωάννη Καποδίστρια. Αναδεικνύονται οι αγγλικές επιδιώξεις για ένα μικρό ελληνικό προτεκτοράτο, κατάλληλο μόνο για ανάσχεση της ρωσικής επέκτασης. Πάνω απ' όλα όμως, παρουσιάζεται η πραγματικότητα μιας διαρκούς προσπάθειας κατάπνιξης, με ραδιουργίες και δολοφονίες αγωνιστών, των πληβειακών δημοκρατικών τάσεων που εμφανίζονταν με χαρακτηριστικές περιπτώσεις αυτές της Ύδρας με τον Αντώνη Οικονόμου, της Σάμου με τους «καρμανιόλους» (ιακωβίνους) του Λυκούργου Λογοθέτη και των Ψαρών.
Πριν, 04.04.2021
Παρουσίαση στο antapocrisis.gr από τον Χρίστο Κατσούλα
(...) το βιβλίο του Σ. Αλεξίου είναι μια σημαντική συνεισφορά σε τέσσερα τουλάχιστον επίπεδα:
Πρώτον, επειδή γράφεται σε ευθεία αντίθεση με την απόπειρα να πειστούμε ότι οι επαναστάσεις είναι παρωχημένα μουσειακά εκθέματα του παρελθόντος, με αμφίβολη μάλιστα αποτελεσματικότητα. Όπως ίσως παρατηρεί ο αναγνώστης ορισμένων εφημερίδων και σίγουρα παρατηρεί ο τηλεθεατής ειδήσεων και επετειακών εκπομπών για τα 200 χρόνια από την επανάσταση, η ανεξαρτησία της Ελλάδας οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στις Μεγάλες Δυνάμεις και στη Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Βεβαίως χρωστούμε ευγνωμοσύνη και στα σωτήρια δάνεια της Αγγλίας (έστω κι αν αυτά δόθηκαν με ληστρικούς όρους και κατασπαταλήθηκαν με μνημειώδη ιδιοτέλεια). Ο δε στόχος των αγωνιστών ίσως και να ήταν ο φιλελεύθερος ευρωπαϊκός εκσυγχρονισμός της χώρας, ο οποίος …δικαιώνεται σήμερα με τον ευρωατλαντισμό. Ο ιστορικός αναθεωρητισμός έχει περιλάβει το εικοσιένα και οι πολιτικές και ιδεολογικές σκοπιμότητες οργιάζουν.
Δεύτερον, επειδή το βιβλίο του Σ. Αλεξίου αμφισβητεί εύκολα σχήματα και ανιστόρητες ταυτίσεις με πρόσωπα που ανήκουν σε άλλη εποχή. Και ως τέτοια, υπόκεινται στα συγκεκριμένα όρια και τις δοσμένες συνθήκες. Δεν μπορούμε ούτε να απαιτούμε χρονικά άλματα στα σχήματα του εικοστού αιώνα, ούτε να ερμηνεύουμε το παρελθόν με βάση τις επιθυμίες μας. Οι εμφύλιοι, ο Καποδίστριας, ο Μαυροκορδάτος ή ο Μιαούλης πρέπει να κριθούν στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής. Αυτό που ωστόσο έχει σημασία και ο συγγραφέας τονίζει ιδιαίτερα, είναι η μετασχηματιστική δύναμη της επανάστασης. Γράφοντας για παράδειγμα για τον Καραϊσκάκη, ο Σ. Αλεξίου αναδεικνύει παραδειγματικά το μετασχηματιστικό ρόλο της επανάστασης που μετατρέπει έναν «αληπασαλή» αρματολό σε εμπνευσμένο στρατηγό του αγώνα για την ανεξαρτησία.
Τρίτον, επειδή αναδεικνύεται όχι απλά η μετασχηματιστική δύναμη της επανάστασης αλλά η λαϊκότητά της. Μορφές όπως ο Οικονόμου, ο Λογοθέτης ή ο Βασιλείου, στο ιστορικό όριο πάντα που διαμορφώνει η οθωμανική κυριαρχία και οι τότε κοινωνικές σχέσεις, αποτελούν ζωντανή υπόμνηση ότι επανάσταση χωρίς εισβολή των κατώτερων στρωμάτων στο προσκήνιο, δεν μπορεί να υπάρξει. Την επανάσταση μπορεί να την οργανώνουν οι πρωτοπορίες, να αποκτά τον προσανατολισμό των ηγέτιδων τάξεων και να την επιτρέπουν οι αντικειμενικοί όροι, αλλά σε κάθε περίπτωση, την επανάσταση την κάνουν οι λαοί. Αυτή είναι μία ακόμα αλήθεια εντέχνως «ξεχασμένη», και δυστυχώς όχι μόνο από την άρχουσα τάξη. Η αστική ιστοριογραφία μέχρι πρότινος εξύψωνε σε εξωπραγματικές διαστάσεις το ρόλο των ένοπλων ηρώων βάζοντάς τους στα σχολικά κάδρα. Η μεταμοντέρνα εκδοχή της «αποκαθιστά» τους «εχέφρονες» πολιτικούς σε αντίθεση με τους «ατίθασους» οπλαρχηγούς. Σε κάθε περίπτωση όμως, αγνοεί συστηματικά το ρόλο των μαζών, ειδικά όταν αυτές εξέφρασαν προοδευτικούς πόθους.
Τέταρτον, ο Σ. Αλεξίου μας θυμίζει ότι η μετεπαναστατική εξέλιξη της Ελλάδας και η τυπική κρατική ανεξαρτησία, με ισχυρούς όμως δεσμούς πολιτικής και οικονομικής εξάρτησης δεν ήταν άσχετη με το πώς «λύθηκαν» ορισμένα ζητήματα στην επανάσταση. Η απόβαση του Ιμπραήμ, παρά τις πρώτες θεαματικές του επιτυχίες οδηγεί σε μια περίεργη ισορροπία όπου οι μεν δεν μπορούν να κερδίσουν και οι δε δεν μπορούν να χάσουν. Η εμπλοκή της Αγγλίας γίνεται άμεση, και η αρχιστρατηγία ανατίθεται στους ανεκδιήγητους Άγγλους πράκτορες Κόχραν και Τσωρτς, με δραματικά για την επανάσταση αποτελέσματα (ήττα του Ανάλατου) τον Απρίλιο του 1827. Αφού υπονομεύτηκαν οι δυνατότητες των εξεγερμένων, τόσο στο Μεσολόγγι, όσο και στην Αθήνα, ανοίγει διάπλατα ο δρόμος για την «έξωθεν σωτηρία» με όσα βάρη αυτή συνεπάγεται. Τότε και έκτοτε.
Σε κάθε περίπτωση, το βιβλίο του Σ. Αλεξίου είναι μια πολύτιμη συμβολή στην προσπάθεια να θεωρούμε εθνικό ό,τι είναι αληθές, και όχι ό,τι βολεύει συγκυριακά την κυρίαρχη ιδεολογία. Γίνεται διπλά χρήσιμο γιατί εκδίδεται σε μια επέτειο για την οποία έγιναν τα αδύνατα δυνατά να ξαναγραφτεί η ιστορία, τόσο από την κούφια κενολόγη ρητορεία της «εθνικής ομοψυχίας», όσο και κυρίως από την επιστημονική επιχείρηση ιστορικού αναθεωρητισμού.
Δείτε την παρουσίαση εδώ antapocrisis.gr, Γράφει ο Χ. Κατσούλας (02.04.2021)
Βιβλιοκριτική από την κα. Αθηνά Παπανικολάου Οι ρωγμές δεν είναι εξ ορισμού επιβλαβείς…
Μια σπουδαία συμβολή στην Ιστοριογραφία.
Οι επέτειοι των ιστορικών γεγονότων έχουν ένα καλό. Δίνουν ξανά την αφορμή για αναστοχασμό πάνω σ' αυτά, για έρευνα, για παραγωγή νέας βιβλιογραφίας, για άνοιγμα του διαλόγου.
Η Επανάσταση του 1821, παρότι είναι το κορυφαίο γεγονός στην ιστορία μας, αφού οδήγησε στην ιδρυτική πράξη της θεμελίωσης του νεοελληνικού κράτους, δεν είχε την ανάλογη σύγχρονη προβολή και ούτε παρουσίαζε σε πανεπιστημιακό επίπεδο το ενδιαφέρον που της άρμοζε.
Η αρχαιολατρία κι η ακόλουθή της βυζαντινολαγνεία μαζί με άλλους παράγοντες που σχετίζονται με τα παρασκήνια της Επανάστασης, τις προσλήψεις και τις αναγνώσεις της καθώς και όσα ακολούθησαν στην μετέπειτα πορεία του κράτους, την είχαν θέσει σχεδόν στο ημίφως. Έμεινε μόνο η ιδεολογική της χρήση στην εθνική αφήγηση και σε σχολικό επίπεδο, με την ηρωολατρεία και τις τελετές να επισκιάζουν τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα.
Η πρώτη ρωγμή στο επίσημο εθνικό αφήγημα έγινε στον μεσοπόλεμο από την πλευρά της αριστεράς με το βιβλίο του ιστορικού Γιάννη Κορδάτου που ανέδειξε πρώτος τις οικονομικές - ταξικές συνιστώσες της εξέγερσης. Ακολούθησε η σύγκρουση με τον έτερο αριστερό Γιάννη Ζεύγο στην ταξική ερμηνεία, σύγκρουση σκληρή η οποία αντανακλούσε την πολιτικο-ιδεολογική διαμάχη στο πλαίσιο της αντιπαλότητας εντός της αριστεράς, λίγο πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπάρχει βέβαια και το έργο του Γ. Σκαρίμπα. Η ΕΦΣΥΝ κυκλοφόρησε στα ένθετά της τον σφοδρό αυτό διάλογο με το διαφωτιστικό επίμετρο του σπουδαίου ιστορικού Φίλιππου Ηλιού, που ρίχνει φως στα αίτια της σύγκρουσης κι είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο "ιδεολογική χρήση της ιστορίας" αναφερόμενος και στις δύο πλευρές, δηλ. του κράτους και του αριστερού κινήματος. Ευτυχώς την τελευταία δεκαετία, μια πλειάδα νέων ερευνητών - ιστορικών μας έδωσε σπουδαίο έργο για τις αφώτιστες ή σκοπίμως αποσιωπημένες πλευρές της Επανάστασης κι έθεσε ξανά στον δημόσιο διάλογο τις κρυμμένες πλευρές της.
Τέτοιο βιβλίο είναι κι αυτό που εκδόθηκε φέτος, του οποίου μόλις ολοκλήρωσα την ανάγνωσή του και σας το προτείνω ανεπιφύλακτα. "21 ρωγμές στην επίσημη ιστορία για το 1821". Συγγραφέας ο ιστορικός, φιλόλογος στην ιδιωτική εκπαίδευση κι επιμελητής βιβλίων, ο Σπύρος Αλεξίου, εκδ. ΤΟΠΟΣ, 2021
Ένα εξαιρετικό ιστορικό αφήγημα που άνετα θα χαρακτηρίζονταν ταυτόχρονα ως λαϊκό ανάγνωσμα και ως ιστορικό δοκίμιο. Εξηγούμαι: Λαϊκό ανάγνωσμα, γιατί είναι ευανάγνωστο, εύληπτο από τον καθένα, σε γλώσσα κατανοητή, με ανεκδοτολογικές διηγήσεις αντλημένες από τις ιστορικές πηγές. Ακόμα κι οι τίτλοι στις σύντομες παραγράφους βοηθούν σ' αυτήν την κατεύθυνση, δηλαδή στην απεύθυνση του βιβλίου σε ένα ευρύ κοινό, εκτός της στενής επιστημονικής κοινότητας. Ιστορικό δοκίμιο, γιατί η συγγραφή του στηρίχθηκε σε μια εκτενή βιβλιογραφία που παρατίθεται στο τέλος και γιατί, ακολουθώντας τις πηγές, παρουσιάζει - με τη μέθοδο των Κοινωνικών Επιστημών- και σχολιάζει πολύ σημαντικές και καθοριστικές πλευρές από τα παρασκήνια της προετοιμασίας και της έναρξης της Επανάστασης ως την βασιλεία του Όθωνα και τα μέσα του 19ου αιώνα.
Οι πλευρές αυτές είναι οι κρυμμένες αλήθειες που δεν ταίριαζαν στην εικόνα του επίσημου αφηγήματος και φέρνουν στο φως από ταξική θέση τον ρόλο των κοινωνικών δυνάμεων της εποχής, την εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων με έμφαση στην Αγγλική εξωτερική πολιτική, τον ρόλο των προσώπων και των ιδιαιτεροτήτων τους στην εξέλιξη των γεγονότων.
21 αφηγήσεις που αποκαλύπτουν άγνωστες σελίδες στο ευρύ κοινό. Τρία παραδείγματα θα σημειώσω:
Από ποιους ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία, ποια η σχέση του Καποδίστρια με τις επιδιώξεις της, γιατί δολοφόνησαν οι Φιλικοί δύο εξέχοντα μέλη τους και γιατί εξαφανίστηκε μετά;
Γιατί στο κορυφαίο γεγονός της πολιορκίας του Μεσολογγίου, ενώ η επαναστατική κυβέρνηση μπορούσε να στείλει βοήθεια, όπως είχε προτείνει κι ο Καραϊσκάκης, δεν το έπραξε; Γιατί η πείνα εξόντωσε τους πολιορκημενους; Μήπως δεν έφταιγε μόνο ο στενός αποκλεισμός τους; Τα απομνημονεύματα του Κασομούλη είναι αποκαλυπτικά. Πώς υπογράφτηκε η Πράξη της Υποτέλειας και ποιος ο ρόλος του Μαυροκορδάτου την ώρα που οι Μεσολογγίτες σφαγιάζονταν; Ποια η σχέση με τα περιβόητα Δάνεια του αγώνα; Φυσικά κι άλλα θέματα ερευνώνται στα 21 κεφάλαια, στις 21 ρωγμές στο σκοτάδι.
Εκείνο που με εντυπωσίασε στο πόνημα του Αλεξίου είναι η νηφαλιότητα στην αφήγησή του, η ισορροπημένη ματιά που ενώ εξετάζει διαρκώς με ταξική οπτική τα γεγονότα, δεν παραγνωρίζει τον ρόλο του ατόμου στο συλλογικό γίγνεσθαι και δεν στεγανοποιεί την έρευνά του σε στενά οικονομίστικα πλαίσια
Θα επαναλάβω τελικά πως πρόκειται για συναρπαστικό ανάγνωσμα το οποίο στηρίζεται και σε μια εξαίρετη εισαγωγή που θέτει το ιδεολογικό, ιστορικό πλαίσιο και τα ερωτήματα που προέκυψαν. Κάποιες ρωγμές είναι αναγκαίες και ανοίγουν δίοδο στο φως.
Αθηνά Παπανικολάου Φιλόλογος (το κείμενο δημοσιεύτηκε στη σελίδα της κ. Παπανικολάου στο διαδίκτυο αλλά και στο kommon.gr)
Συνέντευξη στην Π. Κρημνιώτη για τη εφημ. Αυγή
Κρυμμένες αλήθειες, μυστικά και ψέματα αλλά και σκόπιμες διαστρεβλώσεις γύρω από την Επανάσταση του 1821 βάζει στο μικροσκόπιο της έρευνάς του ο φιλόλογος Σπύρος Αλεξίου στο βιβλίο "21 ρωγμές στην επίσημη Ιστορία για το 1821" (εκδόσεις Τόπος). Ανάμεσα στο "εθνικό αφήγημα" για την Επανάσταση του 1821 και την εκδοχή του "ιστορικού αναθεωρητισμού" που ενέσκηψε τα τελευταία χρόνια, την αποσιωπημένη διεθνή της διάσταση, ο συγγραφέας εμμένει στις πηγές και ανασύρει αποσιωπημένα πρόσωπα, αποδομημένα από την ιστορική έρευνα στερεότυπα, αλήθειες που κρύβονται ή παραποιούνται. Ο ίδιος χαρακτηρίζει το βιβλίο του "μικρή συμβολή στην ανάγκη να ξαναδώσουμε τη μάχη των ιδεών στο καθοριστικό πεδίο της Ιστορίας, της συλλογικής μνήμης" και διακρίνοντας την πολυσημία της Επανάστασης μιλάει για πρόσωπα, γεγονότα, συνθήκες και παραποιήσεις που ακόμα και σήμερα, διακόσια χρόνια μετά, αναζητούν την πραγματική τους διάσταση στη δημόσια ιστορία.
Διαβάστε τη συνέντευξη εδώ
της Π. Κρημνιώτη, Η Αυγή 26.06.2021
Δείτε εδώ τα περιεχόμενα και εδώ διαβάστε ένα ενδεικτικό κεφάλαιο του βιβλίου.
Διαβάσε εδώ μια συνέντευξη του συγγραφέα στον Νίκο Γουρλά για το kommon.gr (15.3.2021) και εδώ μια συνέντευξη στο anexartitos.gr (05.05.2021).
Aκούστε εδώ μια συνέντευξη του συγγραφέα στην εκπομπή Κοκκινοσκουφίτσα Χωρίς... των Ν. Ζαννή & Ν. Γεωργιάδη (icon-radio, 24.03.2021).
Διαβάστε εδώ την προδημοσίευση του βιβλίου στο periodiko.gr (07.03.2021) & εδώ αποσπάσματα του βιβλίου από το άρθρο του Θ. Καραμπάτσου για το Documento (07.03.2021)
Ακούστε εδώ την συνέντευξη του συγγραφέα στην εκπομπή του Διονύση Ελευθεράτου στο Κόκκινο (14.03.2021) & μια συζήτηση στην εκπομπή του Στέλιου Ελληνιάδη πρώτο & δεύτερο μέρος (Στο Κόκκινο, 17 &18 Ιουλίου2021).
Ακούστε στην εκπομπή του Α. Φράγκου Durruti Club, μια συζήτηση με τον συγγραφέα για το βιβλίο (Στο Κόκκινο, 28.11.2021)
Παρακολουθείστε εδώ την παρουσίαση του βιβλίου που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 29 Ιουνίου 2021, στον κήπο του κτηρίου Ελλήνων Αρχαιολόγων, στο Θησείο. Για το βιβλίο μίλησαν ο Στάθης Γκότσης, ιστορικός, στέλεχος ΥΠ.ΠΟ., ο Γιώργος Μανιάτης, ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Αθήνας, ο Θανάσης Σκαμνάκης, δημοσιογράφος και ο συγγραφέας. Τη συζήτηση προλόγισε και συντόνισε η δημοσιογράφος Πόλυ Κρημνιώτη.
"Μια άλλη πλευρά της επανάστασης του 1821" παρακολουθήστε την εκδήλωση με ομιλητές τους ιστορικούς/συγγραφείς, Στάθη Κουτρουβίδη και Σπύρο Αλεξίου (10/04/2024)
Προσθήκη στο καλάθι
