Η βασική επιδίωξη του παρόντος βιβλίου είναι να κάνει µια «µαγνητική τοµογραφία» των ψηφιακών τεχνολογιών στη ζωή και στη λειτουργία του σύγχρονου καπιταλισµού. Ξεκινώντας από τις αλλαγές που επέρχονται στο πεδίο των παραγωγικών δυνάµεων, αναλύει την επίδρασή τους στις οικονοµικές σχέσεις, τις σχέσεις παραγωγής και τον τρόπο αξιοποίησής τους από τις κυρίαρχες ελίτ, σε όφελος των συµφερόντων τους και µόνο «εξ υπολοίπου» υπέρ της κοινωνίας.
Εισαγωγικά εξετάζεται το ιστορικό πλαίσιο των «τεχνολογικών επαναστάσεων» και οι κυριότερες εφαρµογές ροµποτικής, τεχνητής νοηµοσύνης, µέσων κοινωνικής δικτύωσης, κρυπτονοµισµάτων, ψηφιακών πλατφορµών, κυβερνοχώρου, έξυπνης γεωργίας και γονιδιωµατικής. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στη διερεύνηση θεωρητικών ζητηµάτων που αφορούν το µέλλον της µισθωτής εργασίας στις νέες συνθήκες. Αναλύονται οι διαδικασίες συσσώρευσης κεφαλαίου και η δράση των µεγάλων ψηφιακών πολυεθνικών εταιρειών, καθώς και τα νέα φαινόµενα παρασιτισµού του κεφαλαίου.
Εξετάζονται, επίσης, οι κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες της έκρηξης στη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών καθώς και η καταπάτηση πολιτικών και κοινωνικών δικαιωµάτων των πολιτών, οι ταξικές και γεωπολιτικές αντιθέσεις, ο χαρακτήρας της «ενιαίας ψηφιακής αγοράς» της ΕΕ και η θέση της Ελλάδας. Τέλος διατυπώνονται οι «εναλλακτικοί δρόµοι» που προβάλλουν για τις εργαζόµενες τάξεις, οι δυσκολίες και οι νέες δυνατότητες που παρέχουν οι ψηφιακές τεχνολογίες στην αναζήτηση ενός φερέγγυου και ελπιδοφόρου δρόµου προς το «ιστορικά αναγκαίο», σε µια κοινωνία της οικο-σοσιαλιστικής προοπτικής!
Δείτε εδώ την προδημοσίευση του βιβλίου στην Εφημερίδα των Συντακτών.
Συνέντευξη του συγγραφέα στον Δ. Μανιάτη για το in.gr
Διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών ο Γιάννης Τόλιος, έχει την ικανότητα να κατέχει την παλιά συγκροτημένη παιδεία των νέων που σπούδασαν στο περίφημο Λομονόσοφ της Μόσχας, συνδυάζοντας σπουδές επίσης στο Πανεπιστήμιο Πειραιά και στο Λονδίνο – έχοντας δηλαδή καλή γνώση τριών οπτικών για την κοινωνία θα έλεγε κάποιος. Η όλη δε πορεία του στην Αριστερά, από το αντιδικτατορικό κίνημα μέχρι την περιπέτεια του ΣΥΡΙΖΑ, την πρώτη κυβέρνηση Τσίπρα (ήταν γενικός γραμματέας Βιομηχανίας), το Μνημόνιο, την αποχώρησή του το 2105, το εγχείρημα της ΛΑΕ, δεν του περιόρισε τις κεραίες. Και η πάντα μακρά του ερευνητική δραστηριότητα είχε ως καρπό τη μελέτη του «Ψηφιακή Εποχή» (εκδ. Τόπος) για όσα έρχονται ή διαδραματίζονται ήδη με τον επιταχυντή της Covid-19. Το βιβλίο αυτό ήταν μόνο η αφορμή της σημερινής συνέντευξης για μια πιο βαθιά κουβέντα στα σημερινά επίδικα της εποχής, μέσω της ματιάς ενός αμετανόητου μαρξιστή, μα και σύγχρονου επιστήμονα.
Μια γενική ερώτηση που γεννάται, διατρέχοντας τη μελέτη σας, είναι αν η Ψηφιακή Εποχή μετασχηματίζει και πρέπει να μετασχηματίζει τον τρόπο που βλέπαμε ως τώρα τον πυρήνα του συστήματος, όπως τις παραγωγικές σχέσεις.
Κατ’ αρχάς ευχαριστώ για τη δυνατότητα ζωντανής συζήτησης, σε ένα θέμα ιδιαίτερης σημασίας για την ελληνική κοινωνία. Νομίζω ότι στους τελευταίους αιώνες έχει γίνει εμφανής μια ισχυρή αλληλεπίδραση μεταξύ αλλαγών στις «παραγωγικές δυνάμεις», κυρίως στο πεδίο της επιστήμης και τεχνολογίας, με αναπροσαρμογές των «σχέσεων παραγωγής» του καπιταλισμού (μορφές οργάνωσης εργασίας, οργανωτικές – διαχειριστικές σχέσεις, κ.ά.). Ωστόσο οι δυνατότητες αξιοποίησης των πλεονεκτημάτων των τεχνολογικών επαναστάσεων με «όρους κοινωνίας» όλο και στενεύουν, γι’ αυτό και γίνεται πιο εμφανής η αναγκαιότητα υπέρβασης του συστήματος!
Πώς, αλήθεια, ορίζετε εσείς χρονικά και με σταθμούς τις τρεις βιομηχανικές επαναστάσεις και από πότε και πώς προσδιορίζεται η 4η;
Οι τεχνολογικές αλλαγές δεν συμπίπτουν χρονικά στις διάφορες χώρες, ενώ συνοδεύονται και από αλλαγές στο μοντέλο διαχείρισης του συστήματος. Η 1η βιομηχανική επανάσταση ξεκίνησε στην Αγγλία, τέλη 18ου αιώνα, και βαθμιαία κυριάρχησε σε Ευρώπη και ΗΠΑ, ως τα τέλη του 19ου αιώνα. Χαρακτηριστικό της το πέρασμα στη μηχανοποιημένη παραγωγή με κινητήρια δύναμη τον ατμό και τους μισθωτούς εργάτες, προλεταριοποίηση της πλειονότητας των μικρών εμπορευματο-παραγωγών και εφαρμογή του «ελεύθερου ανταγωνισμού». Η 2η ξεκινάει τέλη 19ου αιώνα, με βασική κινητήρια δύναμη τον ηλεκτρισμό, τον αυστηρό καταμερισμό εργασίας (φορντισμός), την εμφάνιση μονοπωλιακών ενώσεων και τη ρυθμιστική παρέμβαση του κράτους, ως τα μέσα του 20ού αιώνα. Η 3η ξεκινάει με την ανάπτυξη της πληροφορικής και μικροηλεκτρονικής, συνοδευόμενη από το νεοφιλελεύθερο μοντέλο διαχείρισης. Από τα τέλη του 20ού αιώνα έχουμε μετάβαση στην Ψηφιακή Εποχή (Διαδίκτυο, ρομποτική, τεχνητή νοημοσύνη, «έξυπνα κινητά» και άλλες ψηφιακές εφαρμογές)!
Διαβάστε όλη την συνέντευξη εδώ
του Δ. Ν. Μανιάτη, in.gr (29.06.2021)
Παρουσίαση του Λεωνίδα Βατικιώτη στην Εφημερίδα των Συντακτών
Ο Γιάννης Τόλιος ασκεί πολιτική κριτική δείχνοντας αρχικά την τρομερή υστέρηση της Ελλάδας
στην ψηφιακή μετάβαση.
Το βιβλίο του Γιάννη Τόλιου παρεμβαίνει με τρόπο κριτικό, σφαιρικό και μετά λόγου γνώσης σε ένα πεδίο που ήδη ανατρέπει άρδην, εδώ και χρόνια, όλες τις σταθερές: στην οικονομία, την εργασία, την πολιτική, τον πολιτισμό και τις διεθνείς συμμαχίες.
Από τα πολλά προτερήματα του βιβλίου θα ξεχωρίσω δυο. Το πρώτο προτέρημα του βιβλίου σχετίζεται με την οπτική της Πολιτικής Οικονομίας που υιοθετεί για να αναλύσει την ψηφιακή εποχή. Και το θεωρώ προτέρημα όχι λόγω συναδελφικής αλληλεγγύης, αλλά επειδή έτσι εξασφαλίζει στην έρευνά του συνοχή και βάθος. Κι η οικονομική του ανάλυση δεν ακολουθεί μηχανικά τα γεγονότα.
Ο συγγραφέας ξεκινάει από την παραγωγική και μη παραγωγική εργασία, για να ξεδιαλύνει τη σύγχυση που συνοδεύει τους όρους υλική και μη υλική παραγωγή. Η ανάγκη γι’ αυτή την οριοθέτηση είναι διπλή: από την μια η άυλη παραγωγή καταλαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερο μέρος της συνολικής παραγωγής, ενώ από την άλλη εξακολουθεί να είναι «κακόφημη».
Στον καπιταλισμό, «παραγωγική» θεωρείται εκείνη η εργασία που παράγει υπεραξία. Κι αυτός είναι ένας ορισμός που δεν περιλαμβάνει μόνο, αλλά αποκλείει. Για παράδειγμα, εκείνη την κοινωνικά χρήσιμη εργασία η οποία όμως δεν συνεισφέρει στην αναπαραγωγή του κεφαλαίου.
Οι αντιφάσεις που διέπουν τον καπιταλισμό (κι όχι την ορολογία που χρησιμοποιούμε) έκαναν την εμφάνισή τους το καλοκαίρι κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών, όταν συνειδητοποιήσαμε ότι ένα καμένο δένδρο (που θα επιτρέψει την ανέγερση μιας μεζονέτας ή την κατασκευή μιας ανεμογεννήτριας) έχει μεγαλύτερη αξία από ένα ζωντανό δέντρο που προσφέρει οξυγόνο, συγκράτηση της θερμοκρασίας και των εδαφών, σκιά, καταφύγιο σε άγρια και ήμερα ζώα, αισθητική απόλαυση κ.λπ.
Στη βάση της διάκρισης που υιοθετεί και αναπαράγει ο Γιάννης Τόλιος (στα χνάρια άλλων σύγχρονων μαρξιστών οικονομολόγων όπως ο Απ. Δεδουσόπουλος και ο Γ. Σταμάτης) βρίσκεται η αντίθεση μεταξύ αξίας χρήσης και ανταλλακτικής αξίας.
Η εργασία στον καπιταλισμό για να είναι παραγωγική δεν είναι απαραίτητο να παράγει αξίες χρήσης. Πρωτίστως πρέπει να παράγει ανταλλακτικές αξίες, που εισέρχονται στη σφαίρα της εμπορευματοποίησης, επιταχύνοντας την κυκλοφορία του κεφαλαίου κι αυξάνοντας τα κέρδη του.
Για τον Γιάννη Τόλιο «η ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών εκφράζει την αντικειμενική δυνατότητα για μια βαθύτερη πολιτική και πολιτιστική επανάσταση της μισθωτής εργασίας (των εργατών δημιουργών) ώστε να περάσει η κοινωνία σε μια ανώτερη μορφή οργάνωσης και ευημερίας σε όφελος των μελών της».
Ενδειξη αυτής της δυνατότητας είναι η αντίθεση μεταξύ ανταλλακτικής αξίας και αξίας χρήσης. Το κενό μεταξύ τους το εντόπισε πρώτος ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια. Στον καπιταλισμό, η απόσταση έλαβε τη μορφή εγγενούς αντίθεσης, μιας διαρκούς πηγής συγκρούσεων. Στον σύγχρονο καπιταλισμό η αντίθεση γίνεται εκρηκτική. Ας φέρουμε στο μυαλό μας περιγραφές του τύπου «κοινωνία του μηδενικού οριακού κόστους» που χρησιμοποιεί ο Τζέρεμι Ρίφκιν. Με άλλα λόγια, μια οικονομία στην οποία η ανταλλακτική αξία τείνει να μειώνεται όλο και ταχύτερα, αλλά αυτή η δυνατότητα ποτέ δεν υλοποιείται γιατί τότε θα τινάζονταν στον αέρα οι μηχανισμοί παραγωγής κέρδους. Ετσι, η δυνατότητα παραγωγής και διανομής του κοινωνικού πλούτου θυσιάζεται στον βωμό ενός συστήματος που υπάρχει για το ατομικό κέρδος. Ας αναλογιστούμε τις δυνατότητες που προσφέρουν οι τρισδιάστατες εκτυπώσεις και τα κανάλια διαμοιρασμού μέσω του διαδικτύου, για κατάργηση της πατέντας και της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανάδειξη λοιπόν του τρόπου, με τον οποίο η αντίθεση ανταλλακτικής αξίας και αξίας χρήσης διαμορφώνει και περιορίζει τις θεωρητικές δυνατότητες της τεχνολογικής επανάστασης, αποτελεί το πρώτο προτέρημα του βιβλίου.
Το δεύτερο προτέρημα σχετίζεται με την πολιτική του τόλμη. Ο Γιάννης Τόλιος, ασκεί πολιτική κριτική δείχνοντας αρχικά την τρομερή υστέρηση της Ελλάδας στην ψηφιακή μετάβαση. Στη χώρα μας και οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι της κυρίαρχης άποψης, έχουν την τάση να αναπαράγουν έναν μεγαλεπήβολο, προπαγανδιστικό στόχο, που ενώ ποτέ δεν υλοποιείται πάντα επαναλαμβάνεται πληκτικά και διαδίδεται εμμονικά σαν να είναι πραγματικότητα.
Διαβάστε όλη την παρουσίαση εδω Εφημ. Συντακτών (20/11/2021)
Δείτε εδώ τα περιεχόμενα και εδώ ένα ενδεικτικό κεφάλαιο του βιβλίου.
Διαβάστε εδώ ένα κείμενο για το βιβλίο από τον Παύλο Δερμενάκη στην εφημερίδα «δρόμος της Αριστεράς» και εδώ τη συνέντευξη του συγγραφέα στην εφημ. «Χαραυγή». Διαβάστε εδώ ένα άρθρο για το βιβλίο από τον Λεωνίδα Βατικιώτη στο Kommon.gr (19/7/21) και εδώ μια παρουσίαση στο parallaxi από τον Μίλτο Τόσκα (23/1/2022).
Παρακολουθείστε εδώ την παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα στον κήπο του κτηρίου Ελλήνων Αρχαιολόγων (Δευτέρα 11 Οκτωβρίου). Για το βιβλίο μίλησαν οι: Λεωνίδας Βατικιώτης (διδάκτωρ Οικονομικών και δημοσιογράφος), Πέτρος Παπακωνσταντίνου (δημοσιογράφος και συγγραφέας) και ο συγγραφέας του βιβλίου. Τη συζήτηση συντόνισε η Μαριάννα Τσίχλη, νομικός και περιφερειακή σύμβουλος Αττικής.
Προσθήκη στο καλάθι
