1η έκδοση: Μάρτιος 2014

Στους αναγνώστες που επέλεξαν αυτό το βιβλίο προτείνουμε επίσης: Ζαννιά Κότσικα είναι τ' όνομά μου της Μαρίας Σαμπατακάκη και Από τον θαυμαστό καινούργιο κόσμο του Γκίντερ Βάλραφ.

Τον Αύγουστο του 1944, δύο περίπου μήνες πριν από την Απελευθέρωση, οι κατοχικές δυνάμεις πραγματοποίησαν ένα από τα τελευταία τους μπλόκα στην Αθήνα. Ο Παύλος Μώτος συνελήφθη μαζί με εκατοντάδες άλλους και στάλθηκε ως εργάτης-όμηρος σε στρατόπεδο εργασίας, στο Κάΐσλινγκεν της Βάδης-Βυρτεμβέργης. Ένα χρόνο μετά και αφού είχε απελευθερωθεί, κατέγραψε την εμπειρία του σε ημερολόγιο, που παρέμεινε ανέκδοτο για σχεδόν επτά δεκαετίες έως ότου παραδόθηκε από τον γιο του στην ερευνήτρια Ιστορίας Μαρία Σαμπατακάκη. Δίχως να απαντιέται η συμβατική μορφή της αντίστασης στην ιστορία του Μώτου, με την ανυπακοή, την απροθυμία και, κάποτε, την πονηριά, υπονόμευσε την εφαρμογή του εθνικοσοσιαλιστικού εργασιακού πειράματος, τοποθετώντας πάνω απ’ όλα την ανθρώπινη επιθυμία για ζωή.

Η μαρτυρία του έρχεται επίκαιρα να μας υπενθυμίσει μία πλευρά του εθνικοσοσιαλισμού που περνά σχεδόν απαρατήρητη και ουσιαστικά μας δίνει την αρχαϊκή εικόνα του εκφασισμού της εργασίας, ένα ζήτημα που αφορά τους πάντες σήμερα. Μέσα από αυτά τα στρατόπεδα εργασίας διαμορφώθηκαν οι μεγάλες γερμανικές εταιρείες (Κρουπ, Ζίμενς, AEG κ.λπ.), ενώ ευθεία συνέχεια της εθνικοσοσιαλιστικής αντίληψης περί εργασίας αποτελούν οι «γκάσταρμπαϊτερ» της δεκαετίας του ’50.

Παρουσίαση στο περιοδικό Historical Quest

Η επικαιρότητα του ημερολογίου αυτού μας οδηγεί σε βαθιές σκέψεις σχετικά με την κάθε μορφή εκμετάλλευσης, αδικίας και καταναγκασμού που υφίσταται διαχρονικά ο άνθρωπος στο βωμό του κέρδους από την εκάστοτε καθεστηκυία τάξη και εξουσία. Η αναζήτηση των ανθρώπινων αξιών και του πολιτισμού είναι ένα διαρκές ζητούμενο και ένας συνεχής αγώνας που μας υπενθυμίζει ότι τίποτα δεν παραχωρείται στον άνθρωπο αλλά κερδίζεται από τον ίδιο με αλλεπάλληλες μάχες και μόχθο.

_{Κατερίνα Κοφφινά, Historical Quest, 11.04.14.}
  Διαβάστε ολόκληρη την παρουσίαση εδώ
 

Βιβλιοπαρουσίαση στο περιοδικό think free

«…Οι Γερμανοί επεδίωξαν την αύξηση της ανεργίας εις τρόπον να αυξηθεί ο αριθμός των ανέργων οι οποίοι κατ’ ανάγκην μετέβαινον να εργασθούν εις την Γερμανίαν» εκτίμησε για την Ελλάδα σε απόρρητο σημείωμα της η αμερικάνικη υπηρεσία πληροφοριών ΟSS…Όσες από τις βιομηχανικές μονάδες δεν ενδιέφεραν τους Γερμανούς έβαλαν λουκέτο,μηχανήματα και εξοπλισμός μεταφέρθηκαν σε συνοπτικές διαδικασίες στην έδρα του Γ΄Ράιχ…Κραυγαλέες συγγένειες εμφανίζει το λεγόμενο «γερμανικό οικονομικό θαύμα»,το μοντέλο δηλαδή ανασυγκρότησης της οικονομίας της Δυτικής Γερμανίας που ακολούθησε τη δεκαετία του ’50…Οι «γκασταρμπάιτερ», αλλοδαποί φιλοξενούμενοι εργάτες της ίδιας εποχής, αποτελούν επίσης ευθεία συνέχεια της εθνικοσοσιαλιστικής αντίληψης περί εργασίας…», γράφει στο επίμετρο,μαζί με άλλα η Μαρία Σαμπατακάκη και προκαλεί τον αναγνώστη να αναλογιστεί τη σημερινή κατάσταση που έχει περιέλθει η χώρα από ποιους και γιατί...Μήπως το σήμερα είναι συνέχεια όλου εκείνου του οικοδομήματος; Η απάντηση ανήκει στους αναγνώστες που θα το διαβάσουν.

Το βιβλίο πρέπει να προταθεί από το Υπουργείο Παιδείας, ως έργο που πρέπει να συμπεριληφθεί σε εκείνα τα βιβλία που παράλληλα με την Ιστορία θα διαβάζεται από μαθητές και μαθήτριες ΣΤ΄Δημοτικού και φυσικά απαραίτητο σε όλη τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση για να προκαλέσει σκέψεις, υποθέσεις, κρίσεις και συμπεράσματα στη νέα γενιά.

                                                                              _{Αρτζανίδου Έλενα, www.thikfree.gr (17.04.14)}
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ

                                                     
Παρουσίαση στο periodiko.gr

Οι ιστορικές μαρτυρίες μάς βοηθούν στο να κρατάμε στη μνήμη μας άσβηστες πολλές κοινωνικές πτυχές του παρελθόντος ώστε να είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε κάθε στιγμή αυτό που συμβαίνει γύρω μας και να δρούμε με τον ενδεδειγμένο τρόπο. Το βιβλίο της ιστορικού Μαρίας Σαμπατακάκη Ο Τελευταίος του Κάισλινγκεν, Στα στρατόπεδα εργασίας των Ναζί αποτελεί μια μοναδική μαρτυρία από τα γερμανικά στρατόπεδα εργασίας. Ο στρατευμένος πυρήνας της οικονομίας των ναζί δημιουργήθηκε από τα στρατόπεδα εργασίας. Οι επιχειρήσεις εξασφάλιζαν με αυτόν τον τρόπο φθηνό εργατικό δυναμικό, οι επιχειρηματίες και οι βιομήχανοι ευνοούνταν από αυτήν την πρακτική και επιδείκνυαν αφοσίωση και προσήλωση στα πλάνα και τους στόχους του Χίτλερ και του Ράιχ...

_{Κατερίνα Κοφφίνα, toperiodiko.gr  (23.03.15)}
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ

Παρουσίαση στο περιοδικό Neograeca Bohemica
(Τσέχικη Επιθεώρηση Νεοελληνικών Σπουδών)

(...) Η ιστορικός προσέγγισε το υλικό της όπως πάντα με δέοντα σεβασμό και ερευνητική διάθεση αλλά κυρίως έχοντας επίγνωση της μεγάλης ιστορικής ευκαιρίας που είχε μπροστά της, ευκαιρίας που δεν άφησε να περάσει ανεκμετάλλευτη. Μέσω αυτής της μοναδικής στα ελληνικά χρονικά μαρτυρίας έφερε στο προσκήνιο μια αποσιωπημένη ιστορική πτυχή, αυτή του συστηματικού και μεθοδικού εκφασισμού της εργασίας από το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς.

Στο ιστορικό επίμετρο της έκδοσης η ιστορικός επιχειρηματολογεί ότι μεταπολεμικά οι θηριωδίες και οι φρικαλεότητες του ναζιστικού καθεστώτος που ήρθαν στο φως αρχικά, ίσως δικαίως, επισκίασαν τη ναζιστική αντίληψη για την εργασία και τη συστηματική και μεθοδική εκμετάλλευση των αιχμαλώτων και αντιφρονούντων εργατών-σκλάβων. Ωστόσο αργότερα οι λόγοι που η επίσημη και θεσμικά αναγνωρισμένη ιστορική αφήγηση αγνόησε τα συγκεκριμένα γεγονότα δεν ήταν τόσο αθώοι. Αφενός εξυπηρετήθηκαν τα συμφέροντα της οικονομικής ολιγαρχίας, αφετέρου το σύστημα μεταλαμπαδεύτηκε  από τους αποχαρακτηρισμένους πια θιασώτες του καθεστώτος στη μεταπολεμική Γερμανία με τους φιλοξενούμενους εργάτες, τους γνωστούς γκασταρμπάιτερ, χάρη στους οποίους επιτελέστηκε το  οικονομικό θαύμα.(...)

_{'Neograeca Bohemica'' (Τσέχικη Επιθεώρηση Νεοελληνικών Σπουδών)
τόμος 14/2014, Πανεπιστήμιο του Brno}
Διαβάστε όλη την παρουσίαση στον Οδηγό Ανάγνωσης

H Μαρία Σαμπατακάκη στο diastixo.gr

Πίσω από τις εξιστορημένες εμπειρίες των ανθρώπων, τις καταγεγραμμένες μαρτυρίες τους, υπάρχει πάντοτε μία πολιτική, οικονομική, κοινωνική συνθήκη. Ένα περιβάλλον πλαίσιο, δηλαδή, στο οποίο εντάσσονται είτε ως θύματα, είτε ως θύτες ή και τα δυο μαζί. Το προσωπικό ημερολόγιο μιας καθ' όλα αντιηρωικής φιγούρας, του νεαρού εμποροϋπαλλήλου Παύλου Μώτου έφτασε στα χέρια μου επτά δεκαετίες αφότου γράφτηκε, κατόπιν σχετικής επιθυμίας του γιου του, Λευτέρη. Και αποτελεί την ad hoc εξομολόγηση των παθημάτων ενός 25χρονου άνδρα που συνελήφθη τυχαίως σ' ένα από τα τελευταία μπλόκα που πραγματοποίησαν οι Γερμανοί στην ευρύτερη περιοχή της παραγκούπολης του Δουργουτιού (σημερινός Νέος Κόσμος). Φορτώθηκε μαζί με εκατοντάδες άλλους σε τρένο και κατέληξε στο Geslingen (Κάισλινγκεν, όπως ο ίδιος το ονοματίζει) της γερμανικής Βάδης-Βυρτεμβέργης. Έζησε εκεί έναν ολόκληρο χρόνο βαρβαρότητας ως αιχμάλωτος εργάτης της Οργάνωσης Todt, έως ότου η ναζιστική Γερμανία καταλυθεί από τα συμμαχικά στρατεύματα.

Για τον ιστορικό που γίνεται αποδέκτης ενός τέτοιου πρωτογενούς υλικού η πρόκληση είναι εκ των πραγμάτων μεγάλη. Πολύ δε περισσότερο όταν αυτό χαρακτηρίζεται μοναδικό. Η περίπτωση του Παύλου Μώτου διαφοροποιείται από αντίστοιχα μαρτυρικά κείμενα της περιόδου, καθώς έρχεται να υπενθυμίσει και να αναδείξει την –γνωστή μεν στην ιστορική έρευνα, αλλά υποφωτισμένη– πτυχή του εθνικοσοσιαλισμού που σχετίζεται με τον εκφασισμό της οικονομικής λειτουργίας και της εργασίας. Πίσω, λοιπόν, από την αφήγηση της δραματικής του εμπειρίας, υπονοείται η ύπαρξη ενός ολόκληρου κόσμου που άρχισε να αναπτύσσεται στα χρόνια της μεγάλης ευρωπαϊκής μεσοπολεμικής κρίσης και έφτασε στο αποκορύφωμα της δράσης του κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Παύλος μετείχε ακουσίως στο ναζιστικό πείραμα της στρατευμένης εργασίας. Στο ημερολόγιό του αναφέρει ακριβώς το τι αυτό περιλάμβανε. Ταυτόχρονα όμως, και δίχως να το συνειδητοποιεί, περιγράφει τη συμμετοχή του διά της ανυπακοής στη διαδικασία αποδόμησής του, τοποθετώντας σε υψηλότερο βάθρο την ανθρώπινη ανάγκη για ζωή.

Κείμενα σαν και του Μώτου παρέχουν τη δυνατότητα στον ιστορικό να μιλήσει για θέματα σύνθετα ή πολύπλοκα με τρόπο κατανοητό, προσεγγίσιμο από ένα ευρύτερο κοινό, να καταδείξει την επικαιρότητα και τη χρησιμότητα της ιστορικής επιστήμης στον δημόσιο, συλλογικό βίο. Ο λόγος τους παραπέμπει στην οικειότητα και την εμπιστοσύνη που δημιουργούν στα εγγόνια οι εξιστορήσεις των παππούδων για το παρελθόν. Ο Παύλος, έχοντας μια έμφυτη τάση για «τα γράμματα» και σχετικές προσλαμβάνουσες, επιχείρησε να φτιάξει ένα κείμενο που να συνδυάζει αυτή την παράδοση με την πληροφοριακή ακρίβεια και τη λογοτεχνική επιμέλεια. Πρόθεσή του: να εκδοθεί και να διαβαστεί κάποτε το απομνημόνευμά του.

Επομένως, δεν είχα παρά να σεβαστώ την επιθυμία του. Ακολούθησα την ιστορική πεπατημένη, κάνοντας μικρή αλλά απαραίτητη αρχειακή και βιβλιογραφική έρευνα τόσο προς τεκμηρίωση των γραφομένων του, όσο και προς τοποθέτησή τους στο γενικότερο πλαίσιο της εποχής. Καθώς το ημερολόγιο στην πρωτόλεια μορφή του παρουσίαζε προβλήματα έκφρασης, που σε ορισμένα σημεία μπέρδευαν τα νοήματα, καθιστώντας δύσκολη την ανάγνωση, χρειάστηκε να γίνει μια σχετική επεξεργασία. Διατηρώντας τη δομή και το ύφος του πρωτοτύπου, επιχείρησα να ανασυνθέσω σκηνές επαναδιατυπώνοντές τες μέσω αναδιάταξης των ίδιων του των λέξεων. Στο μυαλό μου είχα εμβληματικά έργα της ελληνικής πεζογραφίας που πέτυχαν να εναρμονίσουν ιδανικά το ιστορικό ντοκουμέντο-μαρτυρία με τη συγγραφική τέχνη, όπως Η ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρ. Δούκα, το Νούμερο 31328 του Ηλ. Βενέζη και το Μάουτχάουζεν του Ι. Καμπανέλη (χωρίς ωστόσο να αποτολμώ οποιαδήποτε σύγκριση μαζί τους) και κινήθηκαν στο μοτίβο που εύστοχα κάποτε περιέγραψε ο Ντάριο Φο: να κάνουν τον κόσμο «να δει το μέγεθος της εκμετάλλευσής του». Βαδίζοντας σε τέτοιους δρόμους, Ο τελευταίος του Κάισλινγκεν επιχειρεί εντός της σύγχρονης προβληματικής πραγματικότητας να επαναφέρει μια ξεχασμένη αλλά αναγκαία για την επιβίωση συνθήκη, το κουράγιο και την πεποίθηση στην καινούργια μέρα: «προσγειωθήκαμε στην Ελευσίνα [...] Η Άννα στεκόταν ακριβώς εκεί όπου την είχα αφήσει. Μου φαίνονταν όλα τόσο δικά μου και την ίδια στιγμή τόσο διαφορετικά και ξένα. Μου γεννήθηκε η επιθυμία να ψηλαφίσω ανθρώπους κι αντικείμενα για να ξαναβρώ την επαφή μου μαζί τους. Αναρωτήθηκα ποιος άλλαξε περισσότερο, εγώ ή αυτοί; Δεν αναζήτησα την απάντηση. Τι σημασία είχε, άλλωστε; Αρχίζαμε απ' την αρχή έτσι κι αλλιώς».

diastixo.gr, 25.04.15
 

Δείτε εδώ την εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου στο Public Συντάγματος(09.05.14) με ομιλητές την διευθύντρια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, τον ιστορικό Νίκο Γιαννόπουλο και την συγγραφέα του βιβλίου.

Διαβάστε στον Οδηγό Ανάγνωσης το άρθρο του Άρη Χατζηστεφάνου στην Εφημερίδα των Συντακτών για το βιβλίο και ακούστε εδώ την εκπομπή του στο infowar: Στρατόπεδα εργασίας-όταν ο καπιταλισμός καινοτομεί. Επίσης, διαβάστε στον Οδηγό Ανάγνωσης ολόκληρη την παρουσίαση στο περιοδικό Τσέχικη Επιθεώρηση Νεοελληνικών Σπουδών (τόμος 14/2014, Πανεπιστήμιο του Brno) και την συνέντευξη της Μ. Σαμπατακάκη στον Αγγελιοφόρο Θεσσαλονίκης (05.04.15).  Δείτε εδώ μια παρουσίαση του βιβλίου στην εφημερίδα ''Αυγή'', διαβάστε εδώ την συνέντευξη της συγγραφέα στο περιοδικό Fractal Art, την βιβλιοπαρουσίαση στο blog Σελιδοδείκτης εδώ και εδώ την βιβλιοπαρουσίαση στο blog egomio. Τέλος, μπορείτε να ακούσετε  εδώ το πεντάλεπτο των εκδόσεων Τόπος σχετικά με το βιβλίο στον ραδιοσταθμό "Στο κόκκινο 105,5".