1η έκδοση: Οκτώβριος 2009

Στους αναγνώστες που επέλεξαν αυτό το βιβλίο προτείνουμε επίσης: Παραρλάμα και άλλες ιστορίες του Δημοσθένη Βουτυρά

…Ξαφνικά του φάνηκε να είδε στον αέρα μέσα και πολύ πολύ κοντά του ένα καράβι, ένα παράδοξο καράβι, που ανεβοκατέβαινε γρήγορα, τρελά, μ’ έναν πίνακα άσπρο πάνω του στημένο, γεμάτο γράμματα μαύρα!
Αυτό ήταν για μια στιγμή, μόνο για μια στιγμή, σα να ’χε ανοίξει ο αέρας που το ’κρυβε ή να μπόρεσε αυτός να δει κάτι αόρατο που τριγύριζε κει και που είχε έρθει με το χρώμα του αέρα ή του νερού!
Πετάχτηκε με το νου να σαλεύει απ’ τον τρόμο: Το καράβι, το καράβι!... έκανε. Κείνο το καράβι! Α, κακό... κακό!... Τι άλλο σημαίνει από κακό που έρχεται;

Μέσα στο ευρύ φάσμα του έργου του Δημοσθένη Βουτυρά βρίσκουμε διηγήματα που εγγράφονται στον ψυχολογικό ρεαλισμό, στο κοινωνικό δράμα, στη φανταστική λογοτεχνία, στη σάτιρα, στην υπαρξιακή κατάσταση... Πολλά, ωστόσο, εντάσσονται στη μαύρη λογοτεχνία, στο αφήγημα τρόμου και συγγενεύουν με το ύφος gothic.
Αρκετοί μελετητές έχουν παρομοιάσει διηγήματα του Βουτυρά με το ύφος του Πόε. Ο Θωμάς Γκόρπας γράφει ότι στο έργο του Βουτυρά «υπάρχουν και φαντάσματα κι άλλα μακάβρια και γλυκά... Ο μπαρμπα-Δημοσθένης έρχεται κι από τον Πόε κι από τους άλλους μαύρους λογοτεχνικούς πατέρες... Ο Βουτυράς με τις καταπληκτικές κι απότομες ιστορίες μάς λέει για έναν κόσμο που έφυγε ή μόλις τώρα ήρθε». Ο Πάνος Ταγκόπουλος έγραφε το 1923 ότι κάποια διηγήματα του Βουτυρά συγγενεύουν «με την παραδοξολογία και τον φρικιαμό των Ουέλς και Πόε». Ο Απόστολος Σαχίνης χαρακτήρισε τον Βουτυρά ως «τη δαιμονικότερη ίσως μορφή της νεοελληνικής πεζογραφίας».

Μαύρη λογοτεχνία, αφήγημα τρόμου, ύφος gothic. Κυρίαρχα στοιχεία σε αυτές τις ιστορίες είναι οι συνθήκες σκότους, η υποβλητική παρουσία της σκιάς και τα «τινάγματα» του νου των ηρώων του συγγραφέα. Σε αυτό το είδος ο Βουτυράς συνθέτει εξπρεσιονιστικά στοιχεία, μεταφυσικές υποβολές και ψυχιατρικές κλινικές εικόνες. Και ακόμα ισορροπεί πάνω στη «γεφύρωση του διχασμού μεταξύ υλικού και πνευματικού». Υπάρχουν εκεί όχι μόνο Ουέλς και Πόε, αλλά και ανίατες καταστάσεις, ονειρικές ατμόσφαιρες μέσα σε μια εντυπωσιακή κινηματογραφική εικονοποιία…
Τα διηγήματα αυτά έχουν μια πεισιθάνατη αγριότητα. Θα βρούμε εκεί νεκροταφεία, τελετουργίες αίματος, δολοφονίες, τρομακτικά όνειρα, θαμπά φώτα, προαισθήματα, εμμονές και παραισθήσεις. Ένα μυστικό σκοτεινό κόσμο που μέσα του οι ήρωες των ιστοριών, παραδίδονται αφού παλέψουν μάταια. «Με κείνο που κρυφά διευθύνει αυτά τα χτυπήματα πώς του ήτανε δυνατό να πολεμήσει; Αυτό κρύβεται παντού, στο φως της ημέρας, στο σκοτάδι, στον αέρα!» σκέφτεται κάποιος απ’ αυτούς. Είναι ένας κόσμος ζωντανών νεκρών που όμοιός του δεν υπάρχει στην ελληνική λογοτεχνία.

Αυτόν τον τόμο με τα μαύρα διηγήματα, πιθανόν τα καλύτερα που έχουν γραφεί στη νεοελληνική λογοτεχνία σε αυτό το είδος, έχει επιμεληθεί ο γνωστός ιστορικός και χαλκέντερος επιμελητής των Απάντων του Δημοσθένη Βουτυρά, Βάσιας Τσοκόπουλος.

Διαβάστε στον Οδηγό Ανάγνωσης την διαφωτιστική εισαγωγή του Βάσια Τσοκόπουλου και το πρώτο διήγημα της συλλογής Το καράβι του θανάτου και άλλες ιστορίες.




Ο Βάσιας Τσοκόπουλος επέλεξε μια σειρά νουαρ διηγήματα του Δημοσθένη Βουτυρά από τους έξι πρώτους τόμους των Απάντων του (οι υπόλοιποι έξι αναζητούν ακόμη εκδότη). Ο Δ. Βουτυράς πεζογράφος με πάνω από 500 διηγήματα, παραμένει γνωστός μόνο σε ορισμένους μυημένους. Διηγήματα που φλερτάρουν με τη φανταστική λογοτεχνία, τον ψυχολογικό ρεαλισμό, το αφήγημα τρόμου, το gothic ή το νουάρ. Πολλά από τα διηγήματα του Δ. Βουτυρά στηρίζονται στα όνειρα ή είναι προέκτασή τους. Πρόκειται για έναν τεχνίτη που μπορεί να συγκινήσει ένα σημερινό νέο, όσο κι αν τα κείμενά του γράφτηκαν τόσο παλιά.


Το ερώτημα που επανέρχεται με την πρόσφατη ανθολόγηση «μαύρων διηγημάτων» είναι: Γιατί «πρέπει» να ξαναδιαβάσουμε τον Βουτυρά (1872-1958) σήμερα; Κάποιες εύλογες απαντήσεις:

α) Ο Δημοσθένης Βουτυράς υπήρξε ο πιο δημοφιλής συγγραφέας του Μεσοπολέμου, ο πρώτος διεθνώς αναγνωρισμένος Έλληνας συγγραφέας και ένας από τους εκπροσώπους του μοντερνισμού.
β) Ήταν πολυγραφότατος (πάνω από 500 διηγήματα).
γ) Αποτέλεσε αφορμή για λογοτεχνικές έριδες, δίχασε την ελληνική ιντελιγκέντσια, από το 1924, με «το πρόβλημα του Βουτυρά» που έθεσε ο «μηνυτής» του Κώστας Παρορίτης, ενώ στη συνέχεια, το ‘50, η περίπτωσή του οδήγησε την όλο αντιφάσεις κριτική σε αμηχανία.
δ) Οι Παλαμάς και Ξενόπουλος διείδαν το ταλέντο του στο πρώτο κιόλας δημοσιευμένο του διήγημα («Λαγκάς», 1903).
Στο γραμματολογικό-φιλολογικό ενδιαφέρον μπορεί να προστεθεί το ιδεολογικο-ρομαντικό, ανθρωπιστικο-κοινωνικό:
ε) Θεωρείται εκπρόσωπος της φτωχολογιάς και του κοινωνικού περιθωρίου και αντιτάχθηκε με την ελευθερία του πνεύματός του στην κενότητα της εθνικοφροσύνης.
τ) Αφότου χρεοκόπησε η εταιρεία τού κατόπιν αυτόχειρα πατέρα του, έζησε από τη γραφή, ήταν ένας γνήσιος εραστής της τέχνης (μάλιστα δίχως λογοτεχνική παιδεία).