Όσοι χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο, πέρα από τις συμβατικές χρήσεις των μέιλ και της ανάγνωσης μερικών ιστοσελίδων (ή έστω και μπλογκ), γνωρίζουν πολύ καλά τον όρο tag (=ετικέτα). Είναι η συμβολική σφραγίδα (συνήθως πολλές σφραγίδες) με την οποία ο χρήστης μιας εφαρμογής (ενός μπλογκ, του Youtube, του ΜySpace, του Facebook κ.λπ.) «σφραγίζει» το υπερκείμενό του, την εικόνα, το βίντεο κ.λπ. που «ανεβάζει» στο Δίκτυο ώστε να ταξινομείται στο χάος του κυβερνοχώρου και άρα να εντοπίζεται πιο εύκολα από τους άλλους χρήστες (με τα «ψαχτήρια» – τις μηχανές αναζήτησης σε πιο επίσημο jargon) . Μέσα από μια τέτοια αέναη διαδικασία το Διαδίκτυο (ανα)διαμορφώνεται από τις εκατομμύρια «σφραγίδες» που κάθε δευτερόλεπτο συνοδεύουν ό,τι ανεβαίνει από τους χρήστες του. Ωστόσο αυτή η ίδια η διαδικασία προδίδει κάτι για τον συγκεκριμένο τρόπο που το Δίκτυο «τρέφεται» από τους ίδιους τους χρήστες του. Το Δίκτυο ως Πανοπτικόν παρακολουθεί, καταγράφει, αποθηκεύει, ταξινομεί τη ζωή που του παρέχεται από τους χρήστες του αφειδώς, και εν πολλοίς χωρίς όρους και όρια, τροφοδοτώντας το σε καθημερινή βάση.
Αφήνοντας στην άκρη αφενός την εύκολη κριτική που εκ προοιμίου θεωρεί το Δίκτυο «αλλοτριωτικό» «απάνθρωπο», «εικονικό» κ.λπ., κ.λπ., αλλά αφήνοντας επίσης στην άκρη και την εύκολη εξύμνησή του με τις θεωρίες περί παγκόσμιας δημοκρατίας του κυβερνοχώρου κ.λπ., κ.λπ., ο χρήστης σήμερα, την εποχή του Web 2.0, έχει δύο επιλογές, τις ίδιες που έχει και στην καθημερινότητά του:
1.
να μην αποδεχτεί το μέσο ως το μόνο μήνυμα, πιο απλά να σταθεί απέναντί του όπως στέκεται σε κάθε έκφραση της τεχνολογίας,
διαχωρίζοντας τη χρήση από την όποια ιδεολογία επενδύεται σ' αυτήν. 2. στο βαθμό που συνειδητοποιεί ότι το Δίκτυο, in the bottom line, δεν λειτουργεί έξω από το οικονομικό και κοινωνικό Σύστημα που διέπει τη σύγχρονη ζωή στον παγκοσμιοποιημένο μας κόσμο, να σταθεί απέναντί του με τις ίδιες διαθέσεις και την ίδια εγρήγορση που απαιτεί η στάση του ως Πολίτη απέναντι στην κάθε εξουσιαστική πραγματικότητα.
Αυτό που το Web 2.0 έχει καταφέρει μέσα από τα λεγόμενα κοινωνικά δίκτυα όπως το Facebook είναι η εκμετάλλευση του συναισθηματικού ελλείμματος που έχει παγιώσει στην ψυχολογία του Δυτικού ανθρώπου η παγκοσμιοποιημένη, ομογενοποιημένη ζωή – εκείνη που συνοψίζεται στην πολύ απλή διαπίστωση: όλα πουλιούνται, όλα αγοράζονται, από την εικόνα σου έως το σώμα σου, από το παιδί σου έως τον άντρα σου, από το δάκρυ σου έως τον θάνατό σου, όλα έχουν μια τιμή που τη διαπράγματευσή της η κοινότητα του θεάματος παρακολουθεί ανά πάσα στιγμή ατάραχη, αμέτοχη, φοβισμένη, ανίκανη να τολμήσει το διαφορετικό για να την ανατρέψει…
Τα κοινωνικά δίκτυα προσφέρουν μια αγκαλιά, μια θαλπωρή, μια ψευδαίσθηση τρυφερότητας, μια συμμετοχή, μια φωνή, πολλές φωνές, μια συγκίνηση, μια κοινότητα, μια παρέα, μια κατάργηση των διαφορών και των ανισοτήτων, έναν τέλειο αυνανισμό. Προσφέρουν τον Άλλον, χωρίς φόβο, χωρίς τριβές, χωρίς αίμα, πύον, βρώμα, ιδρώτα, προσφέρουν ρόλους, προσφέρουν νέες φαντασιωτικές ταυτότητες, προσφέρουν ανθρωπίλα χωρίς ανθρώπους. Προσφέρουν ανταλλαγή χωρίς ανταλλαγή.
Ή μήπως; Μήπως δεν είναι ακριβώς έτσι; Για να παραφράσουμε το γνωστό ανέκδοτο με τις μύγες και τα σκατά: δεν μπορεί εκατομμύρια χρήστες να κάνουν τόοοοσο λάθος! Ναι, ίσως δεν είναι ακριβώς έτσι: η συγκίνηση είναι πάντα συγκίνηση, είτε την εισπράττεις μέσα από μια οθόνη είτε στην πραγματικότητα, ο φόβος το ίδιο, η προσμονή το ίδιο, η επιθυμία το ίδιο… Ή μήπως πάλι δεν είναι έτσι; Πού βρίσκεται η αλήθεια; Τι σημαίνει εν πάσει περιπτώσει να ζεις δεμένος με το Διαδίκτυο σήμερα, την εποχή των κοινωνικών δικτύων; Τι σημαίνει να ζεις on line;
Έχουμε δύο αφορμές γι' αυτές τις σκέψεις. Η πρώτη, είναι μια εξαιρετική online έκθεση που διοργάνωσε το
ΕΜΣΤ (Εθνικό μουσείο σύγχρονης τέχνης) σε επιμέλεια της Δάφνης Δραγώνα με τον χαρακτηριστικότατο τίτλο:
Tag ties & affective spies. Επισκεφθείτε την και θα καταλάβετε πολύ περισσότερα από όσα παραθέτουμε εμείς εδώ (το
εισαγωγικό κείμενο της Δραγώνα καθώς και τα κριτικά κείμενα των
Alessandro Ludovico και
Juan Martin Prada είναι άκρως διαφωτιστικά).
Είναι εξαιρετική ως σύλληψη αυτή η έκθεση διότι έχει ως προϋπόθεση μια κριτική / αποδομητική –και εν τέλει πολιτική– ματιά απέναντι στο Διαδίκτυο που όμοιά της δύσκολα έχουμε τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε στην πολιτισμικά περιφερειακή Ελλάδα. Θεωρούμε ότι αποτελεί, ιδιαίτερα αυτήν την εποχή, μέγιστη συμβολή στην κατανόηση της
πολιτικής δυναμικής του Διαδικτύου. Αλλά το πιο ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η κριτική ματιά
είναι μια πειστική εικαστική ματιά που αξιοποιεί το ίδιο το μέσο (την αισθητική του, τις εφαρμογές του, τις δομές του, τις συλλογικές συμπεριφορές που το μορφώνουν) επιτρέποντας στους χρήστες να σταθούν οι ίδιοι πιο κριτικά απέναντί του.
Η δεύτερη αφορμή γι' αυτό το εκτενές σχόλιο είναι ότι το φθινόπωρο θα εκδώσουμε δύο βιβλία που ακριβώς αναρωτιούνται (και επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις) σε παρόμοια θέματα. Το πρώτο έχει τον χαρακτηριστικό τίτλο
Ο δικτυωμένος εαυτός (συγγραφέας Davey Winder, πρωτότυπος τίτλος:
Being virtual: who you really are online) και το δεύτερο
Είναι επικίνδυνα τα ηλεκτρονικά παιχνίδια; (συγγραφέας Rebecca Mileham, πρωτότυπος τίτλος:
Powering up: are computer games changing our lives?).
Στα βιβλία αυτά, εννοείται, θα επανέλθουμε, προς το παρόν όμως κάντε μια «βόλτα» στην έκθεση (που επέτρεψε να πραγματοποιηθεί στον κυβερνοχώρο η χαλκέντερη Διευθύντρια του EMΣΤ Άννα Καφέτση – στην οποία και αξίζουν συγχαρητήρια καθώς παραμένει ανοιχτή στις νέες προκλήσεις και σε ιδέες όπως αυτή της Δάφνης Δραγώνα και των άξιων συνεργατών της).