1η έκδοση: Ιούνιος 2022

Ο έλεγχος των «ρεόντων» είναι ένα µέρος του πλατωνικού διαλόγου Θεαίτητος. Η επικαιρότητα του πλατωνικού τούτου κειµένου έγκειται στο γεγονός ότι η θεωρία των «ρεόντων», όλων δηλαδή των στοχαστών της προκλασικής και κλασικής Ελλάδας, µε εξαίρεση τον Παρµενίδη και τους οµοϊδεάτες του, τυχαίνει να είναι σήµερα το κυρίαρχο δόγµα στη φιλοσοφία και στις επιστήµες. Η συµφωνία της ετυµηγορίας της σύγχρονης επιστήµης, τόσο της κβαντοµηχανικής όσο και της ψυχολογίας και της νευροφυσιολογίας, µε το δόγµα των αρχαίων «ρεόντων», έτσι όπως αυτό περιγράφεται από τον Σωκράτη, είναι εµφανής: «αυτό µεν καθ` αυτό µηδέν είναι [. . . ] εν δε τη προς άλληλα οµιλία πάντα γίγνεσθαι και παντοία από της κινήσεως» (156e - 157a). Και αυτό το δόγµα, το τόσο σύγχρονο και το τόσο αρχαίο, αποτελεί το οντολογικό βάθρο στο οποίο στηρίζεται και µέσω του οποίου δικαιώνεται ο επιστηµολογικός σχετικισµός τόσο της εποχής του Πρωταγόρα και του Πλάτωνα όσο και της δικής µας. Ο Ανδρέας Παπανικολάου προτείνει µια σύγχρονη ανάγνωση του πλατωνικού κειµένου, που αναδεικνύει αυτήν ακριβώς την ικανότητά του να εµπλουτίζει τους σηµερινούς µας προβληµατισµούς.

Στη νέα αυτή έκδοση µε την εµπλουτισµένη εισαγωγή παρατίθεται και το αρχαίο κείµενο παράλληλα µε τη µετάφραση.
 

Διαβάστε εδώ το άρθρο του Δημήτρη Γαβαλά Σκέψεις με αφορμή ένα βιβλίο (www.periou.gr, 10/09/2022).

Παρουσίαση στα Νέα από τον Μ. Ζαχαράκη
Η πρώτη αποδόμηση του σχετικισμού

Μια νέα απόδοοη ενός σωκρατικού διαλόγου που καταγράφει τη διαμάχη του Πλάτωνα με τους αρχαίους σοφιστές, όπως ο Πρωταγόρας
Ο γνωσιολογικός σχετικισμός έχει γίνει στην εποχή μας κάτι παραπάνω από μια ευρέως διαδεδομένη άποψη που διαδίδεται και συζητιέται παντού. Σε πολλούς κύκλους ανθρώπων, μπορεί να πει κανείς, τείνει να καταστεί κάτι σαν επίσημο «δόγμα», στενά συνδεδεμένο, ασφαλώς, με τη φιλελεύθερη ανεκτικότητα του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού. «Ο καθένας έχει το δικό του μέτρο, τις δικές του αρχές και αξίες, και κανείς δεν μπορεί να τον κρίνει, αφού κανείς δεν έχει ζήσει επακριβώς τη δική του ζωή, ούτε είναι απόλυτα ίδιος μαζί του»: με αυτές τις λέξεις θα συνοψίζαμε το θεμέλιο της άποψης αυτής, αν ήταν αναπόδραστη μια τέτοια συνόψιση.

Εκτός από ιδέα του συρμού, όμως, ο σχετικισμός έχει εκφραστεί και φιλοσοφικά από κάποια διόλου αμελητέα πνεύματα των τελευταίων δεκαετιών, ως επί το πλείστον τους φιλοσόφους της επιστημολογίας (π.χ. τον Feyerabend) και, ακόμη περισσότερο, εκείνους του επονομαζόμενου «μεταμοντερνισμού». Μιλώντας, ωστόσο, για φιλοσοφία, δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε την πρώτη φορά που εκφράστηκαν σχετικιστικές θέσεις, καθώς και την πρώτη φορά που πολεμήθηκαν και έγιναν απόπειρες συστηματικής ανασκευής τους.

Οπως και πολλά άλλα, έτσι και αυτό άρχισε με τους αρχαίους Ελληνες, τον 4ο αιώνα π.Χ., και συγκεκριμένα με τη διαμάχη του Πλάτωνα με τους αρχαίους σοφιστές, όπως ο Πρωταγόρας.

Το βιβλίο «Ρεόντων έλεγχος» αναφέρεται ακριβώς στη διαμάχη αυτή και, πιο συγκεκριμένα, σ' έναν ορισμένο πλατωνικό διάλογο, τον «Θεαίτητο». Ακριβέστερα, το βιβλίο είναι ουσιαστικά μια νέα απόδοση ενός μέρους του διαλόγου (151d-183c, με ειδικά σχόλια και βοηθητική εισαγωγή), του τμήματος όπου ο Σωκράτης συζητάει με Θεαίτητο και Θεόδωρο και αναιρεί τους ισχυρισμούς των λεγόμενων «ρεόντων», βασικό εκπρόσωπο των οποίων αποτελούσε ο προσωκρατικός διανοητής Ηράκλειτος.

Οι απόψεις του Ηράκλειτου προσέφεραν απαραίτητο μεταφυσικό υπόβαθρο για τον πρωταγόρειο γνωσιολογικό και ηθικό σχετικισμό, που συμπυκνώνει η πασίγνωστη πια ρήση «πάντων χρημάτων μέτρον έστίν άνθρωπος». Με το εγχείρημα αυτό ο Ανδρέας Κ. Παπανικολάου επιχειρεί να μας υπενθυμίσει μια εκ μέρους της κλασικής φιλοσοφίας αποδόμηση του σχετικισμού. (...)
 

Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
Τα Νέα Σαββατοκύριακο
γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης (09/03/2024)