Το 2022 –εκατό χρόνια µετά τη Μικρασιατική καταστροφή– είναι σίγουρα µια σηµαδιακή χρονιά. Το βιβλίο αυτό, µε τη βοήθεια της διαλεκτικής λογικής µεθόδου, επιχειρεί έναν ευρύτερο αναστοχασµό στα πώς και στα γιατί του κοινωνικού γίγνεσθαι και των αντιφάσεων του ευρύτερου νεοελληνικού χώρου. Τα σηµερινά δεδοµένα τονίζουν µε δραµατικό τρόπο την επικαιρότητα των ερωτηµάτων αυτών, καθώς για µια ακόµη φορά η ιµπεριαλιστική πρόσδεση οδηγεί τη χώρα σ’ ένα δρόµο που µόνο βάσανα θα φορτώσει στον ελληνικό λαό.
Η δύσκολη γένεση του ελληνικού καπιταλισµού και οι ιδιοτυπίες της βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της εργασίας. Ο πόλεµος και η ήττα στη Μικρά Ασία δηµιούργησαν τους όρους για τη µεταµόρφωση και τον ποιοτικό µετασχηµατισµό µιας κοινωνίας µε προκαπιταλιστικά χαρακτηριστικά στην καπιταλιστική Ελλάδα του Μεσοπολέµου.
Όλα έγιναν µε τον δικό τους ιδιαίτερο τρόπο· η απαλλοτρίωση των παραγωγών, µέσω της ανελέητης βίας του πολέµου, στο πρόσωπο των ανέστιων και εξαθλιωµένων προσφύγων που έρχονται στην Ελλάδα, η δηµιουργία της εργατικής τάξης και ενός πολυπληθούς εφεδρικού στρατού εργασίας, το παροικιακό κεφάλαιο και στη συνέχεια το ξένο δυτικό κεφάλαιο µεταµορφώνουν κατά την περίοδο του Μεσοπολέµου τη νεοελληνική κοινωνία.
Συνέχεια όλων αυτών είναι και τα σηµερινά δεινά – οικονοµική κρίση, πολιτική γελοιότητα, πολιτισµική µηδαµινότητα. Αν πρέπει όλα αυτά να αλλάξουν, είναι ανάγκη πρώτα-πρώτα να µάθουµε. Και για να µάθουµε δεν αρκεί µόνο να τραβήξουµε από µπροστά µας το πέπλο των «εθνικών θριάµβων». Αυτό είναι απαραίτητο· όµως πριν από οτιδήποτε άλλο, αναγκαία είναι η διαλεκτική λογική µέθοδος έρευνας και µελέτης αυτής της κρίσιµης εικοσαετίας, διαφορετικά θα χαθούµε µέσα στο λαβύρινθο του ιστορικισµού. Να τεθούν ξανά –και µε σωστό τρόπο– τα ερωτήµατα σε µια συζήτηση στην οποία πολλά και σηµαντικά ζητήµατα παραµένουν ανοικτά, αυτή είναι η επιδίωξη αυτής της µελέτης.
Διαβάστε εδώ την προδημοσίευση από το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου στο kokommon.gr.
Παρουσίαση στο Πριν από τον Μ. Συριόπουλο Ανατέμνοντας τον ελληνικό καπιταλισμό
Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Τόπος το βιβλίο του Αποστόλη Παλιούρα Ο ελληνικός καπιταλισμός, με υπότιτλο Κριτικές προσεγγίσεις και οι ιδιοτυπίες μιας δύσκολης γένεσης. Ο συγγραφέας, μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Ουτοπία, στο πολυσέλιδο αυτό βιβλίο αποτολμά μια εκτενή θεώρηση της γένεσης του ελληνικού καπιταλισμού, με κέντρο την περίοδο του μεσοπολέμου με την είσοδο εκατοντάδων χιλιάδων –βίαια απαλλοτριωμένων από ατομική ιδιοκτησία– προσφύγων από τη μία και την ύπαρξη του μεγάλου «ελληνικού» παροικιακού κεφαλαίου, προερχόμενου από την Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια, από την άλλη.
Το βιβλίο δεν περιορίζεται στην –αναγκαία– ιστορική έκθεση και παράθεση στοιχείων από τη συγκεκριμένη περίοδο αλλά και από την οθωμανική προεπαναστατική περίοδο, αντίθετα, εφαρμόζει τη διαλεκτική μαρξιστική μέθοδο της ανόδου από τις θεωρητικές αφαιρετικές έννοιες στη συγκεκριμένη συγκυρία με τις αναπόφευκτες ιδιοτυπίες της. Έτσι, πραγματεύεται μια σειρά θεωρητικών μαρξιστικών εννοιών, όπως η πρωταρχική καπιταλιστική συσσώρευση, το «ξένο» κεφάλαιο, η εργατική τάξη, το κράτος στον καπιταλισμό, ο ιμπεριαλισμός, το έθνος κ.α., συνδέοντάς τες στη συνέχεια με την ελληνική ιστορική εξέλιξη. Κάποιες από αυτές τις θεωρητικές διαπραγματεύσεις, όπως αυτή για το κράτος, τοποθετούνται στη μεγάλη συζήτηση για τον ρόλο του εντός του μαρξισμού, με τις πολιτικές –επαναστατικές ή ρεφορμιστικές– απολήξεις της. Ανάλογη είναι η σημασία της ανάλυσης του συγγραφέα για τη δημιουργία των σύγχρονων εθνών ή για τις κλασικές θεωρίες για τον ιμπεριαλισμό.
Μ. Συριόπουλος, Πριν (17/12/2022)
Ο Ελληνικός Καπιταλισμός, κριτικές προσεγγίσεις και οι ιδιοτυπίες μιας δύσκολης γένεσης O Γιώργος Μανιάτης γράφει για το βιβλίο του Αποστόλη Παλιούρα "Ο ελληνικός καπιταλισμός, κριτικές προσεγγίσεις και ιδιοτυπίες μιας δύσκολης γένεσης"
H έκδοση μελετών που αναφέρονται στην ιδιοσυστασία της ελληνικής πραγματικότητας είναι πάντοτε ένα σημαντικό γεγονός. Η ιστορική γνώση αποτελεί ισχυρότατο εχέγγυο αυτογνωσίας. Κατανοούμε ορθά το παρόν, ως σύμβαση ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον εφόσον είμαστε σε θέση να έχουμε μιαν όσο το δυνατόν πιο πλούσια γνώση των ιστορικών στιγμών, των διαδικασιών, της πληθώρας των συμβάντων που μας οδήγησαν στο τώρα. Και μπορούμε έτσι να προβλέπουμε, να σχεδιάζουμε, να οραματιζόμαστε το αύριο που θα θέλαμε να ζούμε.
Το βιβλίο του Αποστόλη Παλιούρα Ο Ελληνικός Καπιταλισμός, κριτικές προσεγγίσεις και οι ιδιοτυπίες μιας δύσκολης γένεσης εντάσσεται ακριβώς σ’ αυτό το πλαίσιο. Αποτελεί ιδιαίτερα ουσιαστική και πρωτότυπη εργασία, σημαντική άσκηση ιστορικής αυτογνωσίας, πραγματική συμβολή στην ανατομία της νεοελληνικής κοινωνίας.
Η πρώτη φράση ερώτημα της Εισαγωγής: «Σε τι θα μπορούσε άραγε να είναι χρήσιμη μια εργασία για τον ελληνικό καπιταλισμό σήμερα» οριοθετεί τη σκοποθεσία του συγγραφέα. Δεν τον απασχολεί η εκπόνηση μιας ακόμη μελέτης ακαδημαϊκού χαρακτήρα, με την όποια χρησιμότητά της, αλλά η αναζήτηση της πολιτικής, με την ουσιαστική της έννοια, μέσω της επιστημονικής της τεκμηρίωσης. Το ιστορικό παρελθόν εξετάζεται ενδελεχώς, όχι απλά για να καταγραφεί, αλλά για να ερμηνευθεί και να αξιολογηθεί σε σχέση με την εμπειρία του παρόντος και τη δυνατότητα συγκρότησης των κοινωνικοπολιτικών προϋποθέσεων του μέλλοντος. Στέλεχος της Αριστεράς, με πολυετή δράση στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες, ήδη από την εποχή της Δικτατορίας, εμπνευστής και εκδότης του εξαιρετικού περιοδικού Διάπλους και με ιδιαίτερη συμβολή στη συντακτική επιτροπή της Ουτοπίας ο Παλιούρας κατάδειξε στο βιβλίο του τη γονιμότητα της σχέσης θεωρίας και πράξης. Αποφεύγει τα ερμηνευτικά στερεότυπα που οδηγούν στην επανάληψη επιστημονικών κυρίως, όμως, πολιτικών λαθών. Η ματιά του δεν κλείνεται στην ευκολία του καθιερωμένου και σε μια ορισμένη «γραμμή». Παραμένει γόνιμα ανοικτή μακριά από ασφαλείς βεβαιότητες αναζητώντας με συστηματικό τρόπο το ουσιαστικό πίσω από το κάθε φορά φαινομενικό.
Η μελέτη είναι προϊόν πολύχρονης εργώδους προσωπικής προσπάθειας. Ακολουθεί την παράδοση εκείνων των σπουδαίων «ερασιτεχνών» ερευνητών που κινήθηκαν έξω από τον κύκλο και τους συμβιβασμούς της ακαδημαϊκής αναγνώρισης και ενός πλέγματος «καθιερωμένης» διανόησης, αρεστής στο σύστημα ιδεολογικής κυριαρχίας.
Ο συγγραφέας διαρθρώνει το περιεχόμενο του πολυσέλιδου (757σσ) βιβλίου του σε έντεκα κεφάλαια και τρία σημαντικά παραρτήματα. Παρατίθεται επίσης, η πλουσιότερη βιβλιογραφία που αποδεδειγμένα αξιοποιήθηκε δημιουργικά στη συγγραφή του έργου. Ο Παλιούρας γνωρίζει σε βάθος τις σχετικές συζητήσεις, όπως αποτυπώθηκαν σε αντίστοιχες μελέτες, μέχρι και σήμερα. Η κριτική αποτίμησή τους γίνεται με αντικειμενικότητα –κάτι που δεν είναι πάντα προφανές- και ακριβοδικία.
‘Ένα από τα πιο θετικά χαρακτηριστικά της μελέτης είναι ο τρόπος που εκθέτει τις μεθοδολογικές της αφετηρίες και συνιστώσες. Μ’ αυτή την έννοια, η όλη μελέτη αποτελεί εξαίρετο δείγμα δημιουργικού μαρξισμού. Στο πρώτο κεφάλαιο ο Παλιούρας αναλύει τη μαρξική μέθοδο ως το κατεξοχήν εργαλείο μελέτης του ελληνικού καπιταλισμού ακολουθώντας, μάλιστα, τον σημαντικότατο «αιρετικό» Ε. Ιλιένκοφ. Με πειστικό τρόπο καταδείχνει την αναγκαιότητα της μαρξιστικής ερμηνευτικής παράδοσης, στις πιο ουσιαστικές της εκδοχές, στη διακρίβωση της σχέσης των γενικών ερμηνευτικών κατηγοριών με τον πλούτο των συγκεκριμένων στοιχείων που συγκροτούν τον πολυσύνθετο χαρακτήρα και την όποια ιδιαιτερότητα του καπιταλισμού στην Ελλάδα. Αποδεικνύεται ότι ο Παλιούρας έχει μια ουσιαστική και ζωντανή σχέση με το μαρξισμό. Δεν τον αντιμετωπίζει δηλαδή, ως μουσείο ακαδημαϊκής γνώσης ή κομματικής περιχαράκωσης, αλλά ως ζώσα θεωρητική και πρακτική συνιστώσα του παρόντος.
Σε όλη τη μελέτη, ο συγγραφέας εκθέτει κάθε φορά όχι μόνο τα συμπεράσματα, στα οποία καταλήγει, αλλά, και αυτό είναι το πιο σημαντικό, τον τρόπο, τη μεθοδολογία που ακολουθεί. Όχι, μόνο το τι αλλά και το πώς. Δεν παγιδεύει τον αναγνώστη με την προσφερόμενη γνώση και τις ποικίλες πληροφορίες, αλλά τον καθιστά ενεργό αναδημιουργό της, συμμέτοχο σ’ όλη την πορεία της έρευνας. Δείχνει τον τρόπο στον αναγνώστη για να διαπεράσει την τυφλή αμεσότητα της εμπειρίας και την επισφαλή βεβαιότητα της θεωρησιακής κατασκευής.
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
Γ. Μανιάτης, jacobin.gr, 14/07/2023
Παρακολουθήστε την εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου που έγινε την Πέμπτη 10 Νοεμβρίου 2022, στο βιβλιοπωλείο «Επί Λέξει». Για το βιβλίο μίλησαν οι: Γιάννης Κουζής (καθηγητής Εργασιακών Σχέσεων, πρόεδρος στο Τµήµα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστηµίου), Γιώργος Μανιάτης (ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών), Θανάσης Σκαμνάκης (δημοσιογράφος ) και ο συγγραφέας.
Προσθήκη στο καλάθι
