Τριμηνιαία Έκδοση Θεωρίας και Πολιτισμού
Διεύθυνση Έκδοσης: Ευτύχης Μπιτσάκης

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 200 Χρόνια από τη γέννηση του Ένγκελς

Σημείωμα Σύνταξης

Διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Φρειδερίκου Ένγκελς. Η επέτειος δεν πέρασε απαρατήρητη. Για το έργο του φίλου, συναγωνιστή και συντρόφου του Μαρξ, γράφτηκαν άρθρα σε εφημερίδες και σε περιοδικά και μεταξύ άλλων ένας συλλογικός μικρός τόμος από Έλληνες μαρξιστές για τον φιλόσοφο και επαναστάτη Ένγκελς.

Φίλοι και σύντροφοι του Μαρξ. Ποιου Μαρξ; Του νεαρού φιλόσοφου και ουμανιστή ή του ώριμου επιστήμονα και οικονομολόγου; Η τυπική αυτή διάκριση δεν αντιστοιχεί στη ζωή και στο έργο του Μαρξ, το οποίο αναπτύχθηκε και ωρίμασε με το χρόνο, ως μια υλιστική και διαλεκτική αντίληψη για τη φύση και την κοινωνία, προπαντός για τη δεύτερη.

Το έργο του Ένγκελς, αντίστοιχα, παραμένει ζωντανό, απόδειξη, μεταξύ άλλων, και οι εκδηλώσεις για τα διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Γερμανού φιλόσοφου και επαναστάτη. Όμως, και για το έργο του Ένγκελς έχουν διατυπωθεί σοβαρές κριτικές και επικρίσεις. Οι σημερινοί κριτικοί του Μαρξισμού σέβονται γενικά το φιλοσοφικό έργο του Μαρξ, αρχίζοντας από τα νεανικά έργα και προχωρώντας στο Κεφάλαιο. Δεν συμβαίνει το ίδιο και με τον Ένγκελς, τον οποίον κατηγορούν ότι αυτός, όπως και ο Λένιν, πρόσθεσαν μια δογματική κατασκευή στο έργο του Μαρξ. Η ειρωνική έκφραση Dia-Mate (Διαλεκτικός Υλισμός) συμπυκνώνει την αρνητική υποδοχή του φιλοσοφικού έργου του Ένγκελς από μια κατηγορία σημερινών μαρξιστών.

Αλλά ποια είναι τα κυριότερα έργα του Ένγκελς; Σημειώνουμε: Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία, Λουδοβίκος Φόυερμπαχ και το τέλος της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας, Αντι-Ντύρινγκ και το ανολοκλήρωτο Η Διαλεκτική της Φύσης. Το πρώτο για την κατάσταση της εργατικής τάξης είναι μάρτυρας του ανθρωπισμού του Ένγκελς. Στο Αντι-Ντύρινγκ ο Ένγκελς ανασκευάζει την αντεπιστημονική αντίληψη του Ντύρινγκ με βάση τα δεδομένα των επιστημών στην εποχή του. Τέλος, η Διαλεκτική της Φύσης, έργο ανολοκλήρωτο, αποτελεί μια προσπάθεια για συνολική φιλοσοφική αξιοποίηση των φυσικών επιστημών, για να διατυπωθεί μια συνολική φιλοσοφική θεώρηση της φύσης, ως διαφοροποιημένη ή διαφοροποιούμενη ολότητα. Κατά τους επικριτές του Ένγκελς, είναι δυνατόν να διαπιστώσουμε την ύπαρξη τοπικών διαλεκτικών, αλλά η άποψη ότι είναι δυνατόν να διατυπωθεί μια ολική διαλεκτική της φύσης είναι αυθαίρετη.

Και όμως, με βάση τα σημερινά δεδομένα των φυσικών επιστημών, η φύση συνιστά ολότητα στην οποία η ενότητα συνυπάρχει δυναμικά με τη διαφορά, συνεπώς συνιστά μια διαφοροποιημένη και διαφοροποιούμενη ολότητα κατά την πορεία της εξέλιξης των μορφών της.

Με το τεύχος 134 η Ουτοπία συμμετέχει στη συζήτηση για το έργο, φιλοσοφικό και πολιτικό, του Ένγκελς.

Κρίναμε σκόπιμο να προτάξουμε ένα κείμενο του τιμώμενου, για τον ρόλο της εργασίας στην εξανθρώπιση του πιθήκου. Η αντίληψη του Ένγκελς για αυτό το πρόβλημα ήταν κυριολεκτικά προφητική, καθώς επιβεβαιώνεται από την πρόοδο των νευροεπιστημών, που φθάνουν στο σημείο να θεμελιώνουν το συμπέρασμα ότι καθένας μας έχει τον εγκέφαλό του, ο οποίος διαμορφώνεται και από την επαγγελματική του δραστηριότητα. Ακολουθεί το άρθρο της ψυχιάτρου Κατερίνας Μάτσα για το πολυσυζητημένο και σε μας ζήτημα της μητριαρχίας και της οικογένειας στο οποίο ο Ένγκελς αφιέρωσε μέρος του πρωτοπόρου βιβλίου του Η καταγωγή της ιδιοκτησίας, της οικογένειας και του κράτους. Τα τρία επόμενα άρθρα αναφέρονται σε προβλήματα της σχέσης των επιστημών με τ ο έργο του Ένγκελς και σε μια περίπτωση και του Μαρξ. Συγκεκριμένα: ο Χ. Γεωργίου αναλύει το πρόβλημα της επίδρασης του Δαρβίνου στον ιστορικό υλισμό των Ένγκελς και Μαρξ. Έπειτα το άρθρο του S. Engel-Di Mauro για τη σχέση της διαλεκτικής με τους βιοφυσικούς νόμους. Στη συνέχεια ο Ε. Μπιτσάκης σκιαγραφεί τις αντιλήψεις για το άπειρο των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, και κυρίως των διαλεκτικών Σπινόζα, Χέγκελ και Ένγκελς. Τα δύο σύντομα κείμενα αφορούν τη συνεισφορά του Ένγκελς σε θεμελιώδη ζητήματα. Τα επόμενα δύο άρθρα αναφέρονται στη συνεισφορά του Ένγκελς στην πολιτική-επαναστατική προβληματική. Δηλαδή: ο Α. Αναγνωστάκης με βάση τις μπροσούρες του Ένγκελς διατυπώνει προβληματισμούς για την επανάσταση και την κομμουνιστική κοινωνία, ενώ ο Δ. Μπελαντής αναφέρεται στην επίδραση του ύστερου Ένγκελς στη στρατηγική της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας. Τέλος, ο Παν. Νούτσος διερευνά την αρχική πρόσληψη του έργου του Ένγκελς στην ελληνική πολιτική σκέψη, συγκροτώντας έναν φανταστικό διάλογο όπου τίθενται ερωτήματα στον Ένγκελς από τον συνομιλητή του.

Στο τεύχος 134 δημοσιεύονται ποιήματα του Βασίλη Αλεξίου, για τον Μάρκο Μέσκο (1935-2019). Επίσης ποιήματα του Γιάννη Δάλλα, ο οποίος έφυγε πρόσφατα από τη ζωή (1924-2020). Επίσης στο σημερινό τεύχος δημοσιεύονται μελέτες της Ανθής Παπαδημάτου για τις μοντέρνες μορφές εργασίας και εκμετάλλευσης, του Ηρακλή Οικονόμου για τη χρηματοδότηση της έρευνας για την ανάπτυξη όπλων από την Ε.Ε. και του Γ. Λιοδάκη για τις οικονομικές συνέπειες του τουρισμού. Επίσης μελέτη του Γ. Μωραΐτη για τη σχέση αντισημιτισμού με τη θεολογία του αντικαπιταλισμού. Επίσης για την καταστροφική πολιτική για την παιδεία γράφει ο Β. Αλεξίου.

Στην επικαιρότητα αναφέρεται το άρθρο της Λ. Χαραλαμπόπουλου για τη γενική πολιτική στρατηγική της Τουρκίας. Το σημερινό τεύχος τελειώνει με το Χρονικό του Βιβλίου. Η Μαρία Κοκκίνου επιμελήθηκε την εικονογράφηση του τεύχους, βασικά με έργα του Γκρος αλλά και άλλων ζωγράφων.