Τα κείµενα που περιλαµβάνονται σε αυτό το βιβλίο γράφτηκαν υπό το βάρος µιας συγκεκριµένης συγκυρίας. Εκείνης που ορίστηκε από µια κοινωνική έκρηξη και µια πολιτική κρίση χωρίς προηγούµενο στη µνηµονιακή Ελλάδα, από το «παράθυρο ευκαιρίας» για µια πολιτική ανατροπή και τελικά από µια βαθιά ήττα του λαϊκού παράγοντα. Γράφτηκαν, επίσης, εντός µιας απόπειρας αναµέτρησης µε το έργο του Αντόνιο Γκράµσι.
Το κεντρικό νήµα που αναδείχτηκε ήταν ότι µια ενδεχόµενη ηγεµονία των υποτελών τάξεων απαιτεί µια νέα πρακτική της πολιτικής µε στοιχεία τη συµµετοχή, τη µαζική διανοητικότητα, την επινοητικότητα και τον πειραµατισµό.
Ως τέτοια, αυτή η πρακτική αποτελεί το µεγάλο ζητούµενο µιας σύγχρονης στρατηγικής µε ορίζοντα τον κοµµουνισµό, απέναντι τόσο σε έναν φαντασιακό αριστερισµό που καταλήγει απλή επιµονή σε τελετουργίες όσο και σε έναν αριστερό κυβερνητισµό που αποδείχτηκε για άλλη µια φορά η βασιλική οδός για την ήττα.
Παρουσίαση στο Documento
Με τον κόσμο σε διαρκή κίνηση, η ανάγκη στρατηγικής απάντησης σε όσα συμβαίνουν είναι σημαντική. Ως εργαλείο επιλέγεται εν προκειμένω το έργο του Γκράμσι. Μεθοδολογικά εκκινεί από την ανάλυση του «σύγχρονου ηγεμόνα», ο οποίος διαρκώς προσαρμόζεται προς το κοινωνικό περιβάλλον και τις δυναμικές της συγκυρίας. Αντιμετωπίζεται ως εργαστήριο παραγωγής διανοητικότητας και αντιπαραβάλλεται στο «ολοκληρωμένο κράτος», απαντά δηλαδή στρατηγικά σε όλο το μέτωπο των θεωρητικών και πρακτικών δραστηριοτήτων μέσω των μαχητικών «δημοκρατικών φιλοσόφων», μελών σε μια νέου τύπου οργάνωση.
Documento 25/04/2021
Παρουσίαση στην εφημ. Εποχή
Ο Γκράμσι ένας από τους κορυφαίους διανοούμενους και θεωρητικούς του μαρξισμού και της Αριστεράς, είναι συγχρόνως και από τους πιο αδικημένους: για πολλά χρόνια σε μια ιδιότυπη λήθη, λιγότερο μελετημένος απ' όσο του αξίζει, με ένα έργο εξαιρετικά πλούσιο και κρίσιμο στο οποίο όμως έχουν γίνει πολλές παραναγνώσεις και παρερμηνείες, άλλοτε ηθελημένες άλλοτε αθέλητες. Με αυτή την έννοια, χρειάζεται πάντα η εμβάθυνση και ο διάλογος στο έργο αυτού του μεγάλου στοχαστή.
Το βιβλίο του Παναγιώτη Σωτήρη συνεισφέρει με γόνιμο τρόπο στη συζήτηση για τον Γκράμσι. Σύμφωνα με τον ίδιο τον συγγραφέα, «η κεντρική υπόθεση [του βιβλίου] είναι ότι το ενδεχόμενο μιας ηγεμονίας των υποτελών τάξεων απαιτεί μια νέα και ανταγωνιστική πρακτική της πολιτικής, με βάση τη συμμετοχή, τη μαζική διανοητικότητα, την επινοητικότητα και τον πειραματισμό», κάτι που είναι «το μεγάλο ζητούμενο μιας σύγχρονης στρατηγικής με ορίζοντα τον κομμουνισμό, που να διαφοροποιείται τόσο από έναν φαντασιακό αριστερισμό που καταλήγει απλή επιμονή σε τελετουργίες όσο και από έναν αριστερό κυβερνητισμό που αποδείχτηκε, για άλλη μια φορά, βασιλική οδός για την ήττα».
Για να διερευνήσει ο συγγραφέας το ερώτημα της πολιτικής και της ηγεμονίας των υποτελών και για να διατυπώσει τη δική του ανάγνωση στο τι είναι και στο τι δεν είναι ο Γκράμσι, ξεκινάει, όπως είναι προφανές ότι πρέπει να γίνεται, από τον ίδιο τον Μαρξ. Στη βάση αυτή, πραγματεύεται τον τρόπο που ο Γκράμσι οικοδόμησε σταδιακά την αντίληψή του για την ηγεμονία και την τομή που αυτή η αντίληψη αποτέλεσε στη συζήτηση για την έννοια της ηγεμονίας (μια έννοια που, όπως γράφει ο συγγραφέας, είναι «εγγενώς αντινομική», και μάλιστα σε ένα έργο, όπως είναι τα Τετράδια της φυλακής, που είναι «σε εξέλιξη, εγγενώς ανοιχτό, πολύσημο και πειραματικό», γεγονός που ανοίγει, με μια έννοια, τον δρόμο σε πολλαπλές αναγνώσεις ή και παραναγνώσεις).
Στο πλαίσιο αυτό, ο Σωτήρης συζητάει όλες τις έννοιες που σηματοδότησαν τη σκέψη του Γκράμσι (κοινωνία των πολιτών, υποτελείς, ολοκληρωμένο κράτος, ιστορικό μπλοκ, πόλεμος θέσεων και πόλεμος κινήσεων κ.λπ.).
Ο χώρος βέβαια δεν επιτρέπει μια συζήτηση σε μεγαλύτερο βάθος για τα θέματα που θέτει ο Παναγιώτης Σωτήρης στο εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό βιβλίο. Να προσθέσουμε απλώς ότι μέσα από αυτό το πρίσμα αναλύει και τις σύγχρονες εξελίξεις στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, τονίζοντας ότι «οι απόπειρες “αριστερής διακυβέρνησης” χωρίς αυτό το στοιχείο μιας διαλεκτικής σχέσης με ένα ενεργό κίνημα θα οδηγηθούν όχι μόνο στην τακτική ήττα αλλά και στη στρατηγική μετατόπιση στο πεδίο του αντιπάλου. Η ελληνική περίπτωση είναι πολύ διδακτική από αυτή την άποψη».
Εφημ. Εποχή, 06/12/2020
Κ. Αθανασίου-Μ. Πιμπλής
Συνέντευξη στην Φωτεινή Λαμπρίδη για το tvxs
O διδάκτορας του Παντείου Πανεπιστημίου και δημοσιογράφος Παναγιώτης Σωτήρης, δεν είναι ο μόνος που επισημαίνει την επικαιρότητα της σκέψης του Αντόνιο Γκράμσι. Ωστόσο στο νέο και εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του, «Ηγεμονία, στρατηγική, οργάνωση: Διαβάζοντας Γκράμσι σήμερα» (εκδόσεις Τόπος) προσεγγίζει το έργο του σπουδαίου διανοητή διαλογικά με τις άλλες σημαντικές στιγμές της μαρξιστικής συζήτησης του 20ού αιώνα: από τον Λένιν και τον Λούκατς, μέχρι τον Αλτουσέρ ή τον Πουλαντζά, φωτίζοντας με έμφαση, όχι μόνο το εύρος του στοχαστή, αλλά και την αναφορά του έργου του στο σήμερα.
Διευκρινίζει ότι «Τα κείµενα που περιλαµβάνονται σε αυτό το βιβλίο γράφτηκαν υπό το βάρος µιας συγκεκριµένης συγκυρίας. Εκείνης που ορίστηκε από µια κοινωνική έκρηξη και µια πολιτική κρίση χωρίς προηγούµενο στη µνηµονιακή Ελλάδα, από το "παράθυρο ευκαιρίας" για µια πολιτική ανατροπή και τελικά από µια βαθιά ήττα του λαϊκού παράγοντα. Γράφτηκαν, επίσης, εντός µιας απόπειρας αναµέτρησης µε το έργο του Αντόνιο Γκράµσι» και υπογραμμίζει μιλώντας στο tvxs.gr, την επείγουσα ανάγκη να επιστρέψει η Αριστερά στη συζήτηση για την στρατηγική. Μιλάει για μια συζήτηση που να περιλαμβάνει και ανθρώπους που είναι έξω από τα όρια των μηχανισμών, ανθρώπους με την εμπειρία των μεγάλων και των νέων κινημάτων, ανθρώπους που πραγματικά δουλεύουν ερευνητικά, ανθρώπους που δεν αποπνέουν την κουλτούρα του μηχανισμού και του διαδρόμου.
Διαβάστε την συνέντευξη εδώ
Φ. Λαμπρίδη, tvxs 30/07/2021
Παρουσίση στο marginalia.gr από τον Ά. Κοντογιάννη- Μάνδρο Ο Αντόνιο Γκράμσι και η «νέα» πρακτική της πολιτικής
Οι κλυδωνισμοί που προκάλεσε η κρίση του 2008 αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον για τις μαρξιστικές προσεγγίσεις τόσο στο πεδίο της πολιτικής οικονομίας όσο και ευρύτερα. Ζητήματα όπως οι αντιφάσεις του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, οι ισχυρές τάσεις καρτελοποίησης των κομμάτων εξουσίας και τα όρια των εθνικών δημοκρατικών θεσμών σε ένα περιβάλλον εντεινόμενης διεθνοποίησης βρέθηκαν, άλλωστε, στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος αναδεικνύοντας τις εγγενείς αδυναμίες που χαρακτηρίζουν τον πολιτικό και ακαδημαϊκό φιλελευθερισμό. Συνέθεσαν επίσης το πεδίο πάνω στο οποίο επιχειρήθηκε, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερo συντεταγμένα, να αρθρωθεί ένα εναλλακτικό υπόδειγμα όσον αφορά τις πολιτικές αντιμετώπισης της κρίσης και τον τρόπο άσκησης της πολιτικής.
Για τις δυνάμεις της αριστεράς που επιχείρησαν να αναμετρηθούν με αυτά τα ερωτήματα το γκραμσιανό corpus υπήρξε ισχυρό θέλγητρο και πολύτιμος συνοδοιπόρος. Έννοιες όπως το «ιστορικό μπλόκ», η «οργανική κρίση», η «ηθικο-πολιτική» και η «ηγεμονία» απέκτησαν περίοπτη θέση σε προγραμματικά ντοκουμέντα και τοποθετήσεις διανοούμενων ενός ευρέος πολιτικού φάσματος που εκτεινόταν από τις παρυφές της σοσιαλδημοκρατίας έως τον χώρο της παραδοσιακής εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς.
Σε αυτό το πλαίσιο, το βιβλίο του Παναγιώτη Σωτήρη Ηγεμονία, Στρατηγική, Οργάνωση: Διαβάζοντας Γκράμσι Σήμερα[1] παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Επιχειρεί να αναδείξει την «γενεαλογία» της γκραμσιανής σκέψης αλλά και την σημασία της για την άρθρωση μιας δυνάμει αντι-ηγεμονικής πολιτικής παρέμβασης από πλευράς των δυνάμεων της εργασίας. Η διττή αυτή στόχευση αποτυπώνεται και στην δομή του βιβλίου. Τα πρώτα κεφάλαια εστιάζουν στις βασικές έννοιες που αναπτύσσονται στα Τετράδια της Φυλακής και τα υπόλοιπα στην διερεύνηση των όρων μιας «νέας πρακτικής της πολιτικής»· των προϋποθέσεων δηλαδή, πολιτικών και μεθοδολογικών, για τον στρατηγικό επανεξοπλισμό της αριστεράς σε μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από την πολυεπίπεδη κρίση των ιστορικών της ρευμάτων.
Η σύντομη επισκόπηση που ακολουθεί εκκινεί από αυτή την πιο «πολιτική» πλευρά του βιβλίου. Όπως, άλλωστε, δηλώνει ρητά ο συγγραφέας, βασική του επιδίωξη δεν είναι μια φιλολογική συζήτηση γύρω από επιμέρους γκραμσιανούς όρους αλλά η διερεύνηση, μέσω αυτών, του ζητήματος της επαναστατικής πολιτικής σήμερα:
«Το κεντρικό ερώτημα του βιβλίου είναι αυτό της πολιτικής και πιο συγκεκριμένα μιας πολιτικής της χειραφέτησης και του μετασχηματισμού, αυτό που στην μαρξιστική παράδοση ορίστηκε ως επαναστατική πολιτική»[2].
Επί της ουσίας, η συζήτηση που αναπτύσσεται στα κεφάλαια τέσσερα έως επτά αξονίζεται γύρω από τρεις διακριτές, αν και αλληλένδετες, θεματικές: α) τη φύση του κράτους και των κοινωνικών ανταγωνισμών β) τις προϋποθέσεις άρθρωσης μιας δυνάμει αντι-ηγεμονικής στρατηγικής και γ) τον ρόλο και την συμβολή των ίδιων των υποτελών τάξεων εντός αυτής της διαδικασίας.
Διαβάστε όλο το άρθρο εδώ
Γράφει ο Α. Άγγελος Κοντογιάννης-Μάνδρος marginalia.gr,30/11/2021
Ο Γκράμσι και η επανάσταση της εποχής μας. Του Χρήστου Λάσκου
(...) Το σπουδαίο βιβλίο του Παναγιώτη Σωτήρη αναμετριέται με τα ζητήματα της κομμουνιστικής στρατηγικής με έναν τρόπο και μια επάρκεια, που καιρό είχαμε να δούμε. Επιλέγει να το κάνει θέτοντας στο κέντρο τα “Τετράδια” του Γκράμσι.
Εύλογη, νομίζω, επιλογή για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι πως η αναφορά στον Γκράμσι εδώ και καιρό είναι στο στόμα όλων, «κουτσών στραβών στον Άγιο Παντελεήμονα». Πολιτικοί της ευρύτερης αριστεράς -ο Τσίπρας, π.χ.- μιλούν για τον Γκράμσι αναφερόμενοι στην έννοια της «ηγεμονίας» νομίζοντας πως αυτό τους δικαιώνει στις «κεντρώες» επιλογές τους. Γενικότερα, άλλωστε, ο Γκράμσι έχει κακοπάθει. Στις περισσότερες περιπτώσεις πολιτικής επίκλησής του γίνεται κυριολεκτική αγνώριστος. Το να παραπέμπεις στον Γκράμσι, για να «εξηγήσεις» δεξιόστροφες επιλογές, είναι στο όριο του γκροτέσκο, στο μέτρο που ο μεγάλος Ιταλός κομμουνιστής, μεταβλήθηκε μέσα στη φυλακή σε μια φοβερή μηχανή σκέψης προκειμένου να αναμετρηθεί με το ζήτημα του πώς θα γίνει και στη Δύση, αυτό το μεγάλο, που έγινε ήδη στην Ανατολή. Πόσο όμοια και πόσο διαφορετικά. Πώς θα γίνει, δηλαδή, η προλεταριακή επανάσταση στον «αναπτυγμένο» καπιταλισμό. Η επανάσταση, όχι η παραγωγική ανασυγκρότηση!
Κι όμως, όλοι μιλούν για «ηγεμονία» ή για «πόλεμο θέσεων», μετατρέποντάς τες, πολύ συχνά, σε έννοιες της κατηγορίας τσιχλόφουσκα. Η ευγένεια του Σωτήρη δεν του επιτρέπει να το θέσει με αυτόν τον τρόπο, νομίζω, όμως πως δεν αστοχώ όταν θεωρώ ότι αυτή η διάχυτη εκπτώχευση των εννοιών είναι ένα κίνητρο για τη συγγραφή του.
Ένας δεύτερος λόγος, κατά τη γνώμη μου, είναι η πρόσφατη δραστικότητα των θεωριών του «λαϊκισμού», ιδίως στην εκδοχή της δουλειάς των Λακλάου και Μουφ. Όπου, στο όνομα της απόρριψης του ταξικού αναγωγισμού, εκλείπουν ολοκληρωτικά οι τάξεις. Όπου η δυνατότητα -τίνος;- να διαμορφώσει μια ηγεμονική πολιτική συναρτάται με την ικανότητά του να κατασκευάσει αλυσίδες ισοδυναμίας γύρω από ένα κομβικό σημείο -ένα σημείο διαρραφής- για εγκλήσεις στην κατεύθυνση της δημιουργίας μιας ριζοσπαστικής δημοκρατίας. Όπου ο αντικαπιταλισμός, το αίτημα υπέρβασης του καπιταλισμού είναι, στην πράξη, ένα ουσιοκρατικό κατάλοιπο του παραδοσιακού μαρξισμού, πράγμα που σημαίνει πως και η εκμετάλλευση αποτελεί περισσότερο στοιχείο της λογοκρατούμενης έγκλησης παρά υλική πραγματικότητα. (...).
Διαβάστε την παρουσίαση εδώ
γράφει ο Χ. Λάσκος για το alterthess.gr, 29.06.22
Δείτε εδώ τα περιεχόμενα και εδώ μπορείτε να διαβάσετε τον πρόλογο και την εισαγωγή του βιβλίου.
Διαβάστε εδώ μια κριτική παρουσίαση του βιβλίου του Παναγιώτη Σωτήρη από τον Δημήτρη Λένη για το kosmodromio.gr (1/02/2021).
Παρακολουθείστε την παρουσίαση του βιβλίου που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 8 Ιουλίου 2021, στον κήπο του κτηρίου Ελλήνων Αρχαιολόγων, στο Θησείο.
Για το βιβλίο μίλησαν: Βασίλης Ασημακόπουλος (δικηγόρος, πολιτικός επιστήμονας, Διδάσκων στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του ΔΠΘ), Γιάννης Μηλιός (Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας του ΕΜΠ, διευθυντής του περιοδικού ''Θέσεις''), Αριστείδης Μπαλτάς (Ομότιμος Καθηγητής Φιλοσοφίας των Επιστημών του ΕΜΠ) και ο συγγραφέας. Τη συζήτηση συντόνισε η δημοσιογράφος Φωτεινή Λαμπρίδη.
Προσθήκη στο καλάθι
