• Γιατί οδηγείται κανείς στη διάπραξη ενός εγκλήµατος σύµφωνα µε τις διάφορες θεωρίες που έχουν διατυπωθεί;
• Ποιοι επιστηµονικοί κλάδοι και µε τι µεθοδολογία µελετούν το εγκληµατικό φαινόµενο;
• Πώς µπορεί να αντιµετωπισθεί το έγκληµα αποτελεσµατικά µέσα στο πλαίσιο µιας δικαιοκρατικής κοινωνίας;
Αυτά είναι µερικά από τα ερωτήµατα στα οποία επιχειρείται να δοθούν απαντήσεις στο Λεξικό Εγκληµατολογίας. Έννοιες, όπως αναλογιστική δικαιοσύνη, ακούσια νοσηλεία, ποινική καταστολή, ακρωτηριασµός γυναικείων οργάνων, ηλεκτρονικό έγκληµα, τροµοκρατία, ξέπλυµα χρήµατος, µαφία, σχεδιασµός έρευνας, µετα-ανάλυση, ναρκωτικά, σχιζοφρένεια και έγκληµα, χάος και διακινδύνευση, είναι µερικά από τα 350 εκτενή λήµµατα, γραµµένα από 124 καταξιωµένους εγκληµατολόγους, νοµικούς, ιατρούς, κοινωνικούς επιστήµονες κ.λπ. από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Το κάθε λήµµα αποδίδεται στα Αγγλικά, τα Γαλλικά και τα Γερµανικά. Το έργο, εκτός από την ερµηνεία των όρων, περιέχει εννοιολογική ανάλυση, ιστορική επισκόπηση και κριτικές παρατηρήσεις.
Το Λεξικό Εγκληµατολογίας συµπληρώνεται µε Αγγλοελληνικό Λεξικό, λεπτοµερές ευρετήριο όρων και εκτενή πίνακα ελληνόγλωσσης και ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας, έντυπης και ηλεκτρονικής. Αναµφισβήτητα είναι ένα σύγχρονο, µοναδικό χρηστικό βοήθηµα για κάθε σκεπτόµενο άτοµο που αναζητεί έγκυρη επιστηµονική πληροφόρηση για το έγκληµα και την πρόληψή του.
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
Όταν το καλοκαίρι του 2012 ξεκινήσαμε την τιτάνια, πράγματι, προσπάθεια να προχωρήσουμε στην έκδοση αυτού του Λεξικού Εγκληματολογίας, θεωρήσαμε ότι τούτο δεν μπορούσε να αποτελέσει έργο μερικών μόνο ανθρώπων, όσο αρμόδιοι και αν ήσαν αυτοί. Διότι, όπως σημειώσαμε ήδη τότε σε επιστολή μας προς τους υποψήφιους συγγραφείς του Λεξικού, παραπέμποντας στα Πολιτικά του Αριστοτέλη «…όπως ένα συμπόσιο με συνεισφορές από πολλούς είναι καλύτερο από ένα συμπόσιο που προσφέρεται από ένα και μόνο άνθρωπο, έτσι και η κρίση των πολλών σε πολλά ζητήματα είναι καλύτερη από την κρίση του ενός, όποιος και αν είναι αυτός» (Γ΄15–1266 a 32-34). Η επισήμανση αυτή του Αριστοτέλη, που αποτελεί άλλωστε και μία από τις βασικές αρχές της Δημοκρατίας, μας οδήγησε εξαρχής στη σκέψη ότι θα ήταν καλύτερο, για τη συγγραφή ενός ελληνικού λεξικού εγκληματολογίας, να συνεργαστούμε όλοι οι σημαντικότεροι εγκληματολόγοι της χώρας, παρά να διεκπεραιωθεί το εγχείρημα από έναν και μόνο άνθρωπο. Πολύ περισσότερο μάλιστα, αφού αυτοί που θα συνεργάζονταν για τη δημιουργία του Λεξικού δεν θα ήταν απλώς οι «πολλοί» που υπερτερούν έναντι του ενός, όσο άριστος και εάν είναι αυτός, αλλά θα ήταν και οι ίδιοι άριστοι, τουλάχιστον στον τομέα του λήμματος ή των λημμάτων που θα καλούνταν να επεξεργαστούν. Η θεωρητική αυτή παρατήρηση, σε συνδυασμό και με την πραγματική διαπίστωση του μεγάλου αριθμού των διακεκριμένων επιστημόνων που αποδέχθηκαν αφιλοκερδώς την πρόσκλησή μας, μας εδραίωνε τότε την πεποίθηση, όπως γράψαμε και σε ευχαριστήρια επιστολή προς τους συνεργάτες την 19.2.2013, ότι και το ίδιο το λεξικό εγκληματολογίας που ξεκινούσαμε μαζί, θα απέβαινε ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά εγκληματολογικά έργα αναφοράς... Άλλωστε, όπως επισημαίναμε εκεί, σε εποχές κρίσης η επιστήμη και η τέχνη είναι αυτές που κάνουν τη μεγάλη αντίσταση και έως ένα βαθμό κρατούν την ελπίδα των υπολοίπων ζωντανή.
Έτσι, απευθυνθήκαμε σε όλους σχεδόν τους αξιόλογους Έλληνες εγκληματολόγους ή κοινωνικούς επιστήμονες της ημεδαπής και της αλλοδαπής, νεότερους και παλαιότερους, και τους προσκαλέσαμε να συμμετάσχουν στο Λεξικό με λίγες μόνο συμβολές, αλλά σε θέματα που κατά τεκμήριο γνώριζαν άριστα ο καθένας τους. Στη σκέψη μας υπήρχε η ιδέα ότι με την κατανομή αυτή της ύλης σε περισσότερους επαΐοντες, όχι μόνο θα είχαμε ένα ποιοτικά άρτιο αποτέλεσμα, που θα αντικατόπτριζε με ακρίβεια την κατάσταση της Εγκληματολογίας σήμερα υπό διάφορες οπτικές γωνίες, αλλά και θα εξασφαλιζόταν μια σχετική ταχύτητα στην ολοκλήρωση του Λεξικού.
Η μεγάλη λοιπόν και ανιδιοτελής ανταπόκριση περίπου όλων των αγαπητών συναδέλφων στην πρόσκλησή μας ήταν κάτι που μας έδωσε κουράγιο να συνεχίσουμε χωρίς ενδοιασμούς την προσπάθεια: 124 καταξιωμένοι εγκληματολόγοι, ιατροί, νομικοί και κοινωνικοί επιστήμονες μας έστειλαν την επιβεβαίωση ότι θα συμμετείχαν στο Λεξικό και πράγματι μας παρέδωσαν εντέλει –ενίοτε με κάποια καθυστέρηση– πάνω από 350 υψηλού επιπέδου λήμματα, δομημένα, κατά το μάλλον ή ήττον, με βάση τις προδιαγραφές που είχαμε θέσει για τη συγγραφή των λημμάτων, δηλαδή: Ορισμός και Έννοια, Ιστορική Εξέλιξη, Κριτικές παρατηρήσεις, Ξένη Ορολογία, Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση. Σημειώνεται ότι στην επεξεργασία των λημμάτων αυτών το επίκεντρο του ενδιαφέροντος ήταν βέβαια η εγκληματολογική επιστήμη, αλλά σε συνδυασμό, επίσης με τις νομικές και ιδίως τις ποινικές διαστάσεις του κάθε αναπτυσσόμενου θέματος. Μάλιστα ορισμένες φορές, π.χ. στο λήμμα «ψυχική ασθένεια», διαμορφώθηκαν δύο ξεχωριστά λήμματα με παράλληλες προσεγγίσεις για το ίδιο θέμα.
Βέβαια, τα λήμματα που μας παραδόθηκαν από τους συγγραφείς χρειάστηκε στη συνέχεια να τα επεξεργαστούμε προσεκτικά ως επιμελητές, τόσο σε επίπεδο επιστημονικής ακρίβειας / πληρότητας, όσο και σε επίπεδο εκφραστικής σαφήνειας, ώστε να προσδώσουμε σε αυτά κάποια ομοιογένεια και να τα καταστήσουμε –κατά το δυνατόν– «κείμενα υπεύθυνης επιστημονικής αναφοράς» (reference texts), σύμφωνα και με τις προδιαγραφές του Λεξικού. Έτσι, λ.χ. τους όρους “deviant behavior” και “deviance” τους αποδώσαμε πάντα και σε όλα τα κείμενα ως «αποκλίνουσα συμπεριφορά» και «απόκλιση» αντίστοιχα και όχι ως «παρεκκλίνουσα συμπεριφορά» και «παρέκκλιση» ή με κάποια παρεμφερή απόδοση. Και τούτο για δύο κυρίως λόγους: α] γιατί ο όρος «αποκλίνουσα συμπεριφορά», από τα μέσα ήδη της δεκαετίας του 1970, είχε χρησιμοποιηθεί στην ελληνική βιβλιογραφία (βλ., π.χ., Νικ. Κ. Ανδρουλάκη, Ποινικόν Δίκαιον, Γενικόν Μέρος, Α΄, Τα Θεμέλια, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήναι-Κομοτηνή, χ.χρ., βασισμένο σε πολυγραφημένες παραδόσεις 1970-1977, σ. 1), και β] για να μη συγχέεται ο όρος “deviance” αποδιδόμενος ως «παρέκκλιση» με την «κατά παρέκκλιση “διαδικασία» (diversion). Κατά τα άλλα, οι παρεμβάσεις μας περιορίστηκαν στο ελάχιστο δυνατό και πάντως έγινε κάθε προσπάθεια να μην αλλοιωθεί το προσωπικό και λεκτικό ύφος του κάθε συγγραφέα, καθώς, όπως είχε πει κάποτε εύστοχα ο Buffon, «το ύφος είναι ο ίδιος ο άνθρωπος» (“Le style c’est l’homme même”). Εξάλλου, πριν δοθεί το imprimatur, οι συγγραφείς είχαν τη δυνατότητα, τον Ιανουάριο του 2018, να ελέγξουν ξανά, να συμπληρώσουν, να επικαιροποιήσουν ή και να διορθώσουν τα κείμενά τους, όπου θεώρησαν ότι αυτό ήταν αναγκαίο.
Έχουμε τη γνώμη ότι το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας, έπειτα και από την ενδελεχή επεξεργασία των λημμάτων στην οποία προβήκαμε (κατά κανόνα μαζί με τους συγγραφείς, και όλοι από το υστέρημα του χρόνου μας), μας παρέχει τη δυνατότητα να πούμε σήμερα ότι όντως άξιζε αυτή η πρωτοβουλία. Και τούτο, αφενός διότι καλύφθηκε ένα σημαντικό κενό της ελληνικής βιβλιογραφίας (έως τώρα δεν υπήρξε κάποιο ανάλογο εγκληματολογικό έργο στην ελληνική αγορά), και αφετέρου διότι το Λεξικό αυτό μας έδωσε την ευκαιρία να συνεργαστούμε αρμονικά όλοι μαζί οι ασχολούμενοι με το γνωστικό αντικείμενο της Εγκληματολογίας εν ευρεία εννοία στην Ελλάδα ή και στη Διασπορά, κάτι που ίσως σπάνια έχει συμβεί σε τέτοιο βαθμό γενικότερα στη χώρα μας.
Σήμερα, με ανάμεικτα συναισθήματα χαράς, ικανοποίησης, συγκίνησης και κάποιας αγωνίας, παραδίδουμε το πρώτο ελληνικό Λεξικό Εγκληματολογίας σε φοιτητές κοινωνικών και νομικών σπουδών, σε σχεδιαστές αντεγκληματικής πολιτικής, σε δημοσιογράφους και γενικά σε κάθε Έλληνα πολίτη με πνευματικές ανησυχίες. Πρόκειται για ένα λεξικό που περιλαμβάνει βασικές εγκληματολογικές έννοιες με αντίστοιχους κριτικούς προβληματισμούς. Επιπλέον, το ανά χείρας Λεξικό είναι ταυτόχρονα και ένα ελληνοαγγλικό, ελληνογερμανικό και ελληνογαλλικό λεξικό εγκληματολογικών όρων, δεδομένου ότι, στην αρχή του κάθε λήμματος, μετά τον ελληνικό όρο, παρατίθενται και οι αντίστοιχοι ξενόγλωσσοι εγκληματολογικοί όροι, έτσι ώστε να καθίσταται εφικτή η καθιέρωση και κατοχύρωση της –κατά τη γνώμη μας– ορθής απόδοσής τους.
Σημειώνουμε ότι για την απόδοση στην αγγλική ορισμένων όρων που απαντούν και στον Ελληνικό Ποινικό Κώδικα ακολουθήσαμε την απόδοση στα αγγλικά του Ποινικού Κώδικα, έκδοσης 2017, που επιμελήθηκε ο Εμ. Μπίλλης, επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου-Μαξ-Πλανκ Αλλοδαπού και Διεθνούς Ποινικού Δικαίου, σε μετάφραση Βασιλικής Χαλκιαδάκη / Εμμανουήλ Μπίλλη. Αξίζει να επισημάνουμε ακόμη ότι στις τελευταίες σελίδες θα βρει ο αναγνώστης αφενός τη βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε στη συγγραφή του κάθε λήμματος και που μπορεί να αποτελέσει από μόνη της ένα σύγχρονο αλφαβητικό λεξικό εγκληματολογικής βιβλιογραφίας, ελληνικής και ξενόγλωσσης, και αφετέρου ένα λεξικό των αγγλοελληνικών όρων που εμπεριέχονται στο Λεξικό Εγκληματολογίας.
Από τη φύση του εγχειρήματος προκύπτει ότι η συλλογικότητα δεν εξαντλήθηκε στους συγγραφείς του παρόντος Λεξικού, αλλά επεκτάθηκε και στους συνεργάτες μας. Στα χρόνια που κύλησαν, αρκετοί νεαροί επιστήμονες, διδάκτορες, υποψήφιοι διδάκτορες και μεταπτυχιακοί φοιτητές, πρόσφεραν πολλές ώρες εθελοντικής εργασίας για την ταξινόμηση και τον αρχικό έλεγχο πληρότητας των λημμάτων, αλλά και εν μέρει για τη βιβλιογραφική επεξεργασία τους ή την αποστολή ειδοποίησης σε όσους συγγραφείς καθυστερούσαν να μας αποστείλουν τη συμβολή τους. Εκφράζουμε, λοιπόν, και από τη θέση αυτή, την ευγνωμοσύνη μας σε όλους εκείνους, οι οποίοι πρόθυμα μας πλαισίωσαν αναλαμβάνοντας την ευθύνη να βοηθήσουν σε κάποιες φάσεις του έργου. Η αναφορά των ονομάτων τους που ακολουθεί, αποτελεί συγχρόνως τιμητική αναγνώριση της συνεισφοράς τους στην εργώδη προσπάθεια που καταβλήθηκε, αλλά και έκφραση των δικών μας προσωπικών ευχαριστιών: Μαριλένα Κατσογιάννου, Αθηνά Κουφού, Παναγιώτης Παπαϊωάννου, Αντώνης Παπαντωνίου, Χρήστος Ρεκατσίνας, Άννα Σακελλαράκη, Θεώνη Σπαθή, Ζωή Σπανού και Αγγελική Σμυρναίου. Και ασφαλώς θα ήταν άδικο να ξεχωρίσουμε εδώ κάποιους ιδιαιτέρως, καθώς όλοι εργάστηκαν με τον ίδιο ζήλο και την ίδια γνώση και αποτελεσματικότητα. Για παρόμοιους λόγους, θα ήταν επίσης άστοχο να θεωρηθεί ότι η σειρά των τριών ονομάτων των επιμελητών του έργου στο εξώφυλλο σημαίνει κάτι ιδιαίτερο, δεδομένου ότι και οι τρεις εισφέραμε αμέτρητες ώρες εργασίας, έμπνευσης και επιστημοσύνης.
Φθάνοντας στο τέλος του προλογικού αυτού σημειώματος, αισθανόμαστε ηθικό χρέος να τονίσουμε τη γενναιόδωρη βοήθεια που πρόθυμα μας πρόσφεραν η κυρία Fabienne Vogin-Φορτσάκη για τον έλεγχο και σχολιασμό των επιλογών μας ως προς την απόδοση των όρων στη γαλλική γλώσσα, καθώς και οι κύριοι Γεώργιος Κάβουρας και Αντώνιος Παπαντωνίου στη γερμανική και η κυρία Πέγκυ Γιαννακοπούλου στην αγγλική ορολογία. Επίσης, είναι σημαντικό να σημειώσουμε εδώ ότι στην αρχική φάση του έργου σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ως προς την ταξινόμηση των λημμάτων και την επικοινωνία με τους συγγραφείς ο κ. Γεώργιος Παπαδημητρακόπουλος, ενώ, από την άλλη πλευρά, την τελική επεξεργασία του απαιτητικού αυτού έργου αλλά και την αξιοποίηση των διορθώσεων που μας έστειλαν οι συγγραφείς λίγο πριν από την εκτύπωση του έργου διεκπεραίωσε αποτελεσματικά ο Διδάκτωρ Νομικής του ΕΚΠΑ κ. Κωνσταντίνος Πανάγος.
Με τον παρόντα τόμο έχουμε τη χαρά να εγκαινιάσουμε τη συνεργασία μας με τις εκδόσεις Τόπος. Παρακολουθούμε κατά τα τελευταία δέκα χρόνια την επιμελημένη εκδοτική παραγωγή, προώθηση και διακίνηση βιβλίων υψηλού επιπέδου από τις εν λόγω εκδόσεις και οπωσδήποτε αυτή η θετική εικόνα μάς προδιέθεσε ευνοϊκά για μια συνεργασία μαζί τους. Καταλύτης, όμως, για τη συνεργασία αυτή υπήρξε το Λεξικό Ψυχολογίας των Χουντουμάδη και Πατεράκη, του οποίου η εξαιρετικά φροντισμένη και καλαίσθητη έκδοση από τον εν λόγω εκδοτικό οίκο μάς ώθησε να εμπιστευτούμε και το Λεξικό Εγκληματολογίας στους πρωτεργάτες του εκδοτικού οίκου, δηλαδή στον κ. Βαγγέλη Γεωργακάκη και στην κ. Σεβαστή Μπούμπαλου με τους συνεργάτες τους. Θεωρούμε ότι η συνεργασία αυτή πραγματοποιήθηκε με τον καλύτερο τρόπο, γι’ αυτό και θα θέλαμε, και από τη θέση αυτή, να τους εκφράσουμε τις θερμές μας ευχαριστίες.
Καταλήγοντας, θυμίζουμε ένα απόφθεγμα του γνωστού λεξικογράφου και δοκιμιογράφου του 18ου αιώνα Samuel Johnson: «Tα λεξικά είναι σαν τα ρολόγια: το χειρότερο είναι καλύτερο από το τίποτε [θα προσθέταμε εδώ: αφού αυτό το ρολόι μας δείχνει, έστω και σταματημένο, τη σωστή ώρα δύο φορές την ημέρα!], ενώ και από το καλύτερο ρολόι δεν μπορούμε να έχουμε την απαίτηση να δείχνει πάντοτε τη σωστή ώρα». Ευελπιστούμε ότι το Λεξικό μας, καρπός μιας προσπάθειας που έγινε με πολύ μεράκι και γνώση, θα αποτελέσει –τουλάχιστον στα ουσιώδη σημεία του– την εξαίρεση σε αυτό το πικρόχολο απόφθεγμα.
Δείτε το βίντεο της παρουσίασης του βιβλίου που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 9 Μαΐου 2019 στη Στοά του βιβλίου. Για το βιβλίο μίλησαν οι: Άννα Ψαρούδα Μπενάκη (Ακαδημαϊκός, Ομ. Καθηγήτρια ΕΚΠΑ, Πρώην Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων), Ξένη Δημητρίου (Εισαγγελέας Αρείου Πάγου) και Νίκος Πασσάς (Καθηγητής Εγκληματολογίας Northeastern University, Boston, USA). Τη συζήτηση συντόνισε η Όλγα Θεμελή (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Εγκληματολογικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης).
Προσθήκη στο καλάθι
